چشمانداز گام دوم انقلاب
موضوع "استقلال و استقلال طلبی" در عرصه روابط بینالملل به عنوان یکی از دستاوردهای مطرح جمهوری اسلامی ایران در گام نخست انقلاب بوده است. در بیانیه گام دوم انقلاب، رهـبـر انقلاب اسلامى براساس خط مشی امام خمینی (ره) در سیاست خارجی که مبتنی بر شعار نه شرقی نه غربی بود بر اصول و مبانی انقلاب اسلامی و استقلال و عزت اسلامی تاکید داشتهاند.
انقلاب اسلامی ایران یک پدیده گفتمانساز است. در دهههای پایانی قرن بیستم که مباحث گفتمانی یک چالش جدی بود، انقلاب اسلامی توانست تاثیر شگرفی را بر روی گفتمانهای دنیا بگذارد و این موضوعی است که در پایان بیانیه گام اول و آستانه بیانیهی گام دوم به صورت جدیتر دنبال میشود.
امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه، در سخنرانی افتتاحیه اجلاس سالانه سفرای این کشور در سال 2019 سوالی را خطاب به نمایندگان فرانسه که از اقصی نقاط جهان در اجلاس جمع شده بودند مطرح کرد مبنی بر اینکه "آینده اروپا کجاست؟" یعنی اروپا در کجای جهان قرار خواهد گرفت؟ او یک فلش بک تاریخی به سالهای آغازجنگ سرد زد؛ روزهایی که جنگ جهانی دوم تازه پایان یافته بود و ویرانهای به نام اروپا میخواست هویت اروپایی خودش را دوباره احیا کند. او یادآوری میکند در دورهای به دنبال احیای اروپا بودهایم که در میانه رقابت بین شوروی و ایالت متحده قرار داشتیم و سرزمین اروپا در حقیقت بستری میان جنگ قدرت شده بود.
درآن سالها هویت اروپایی شکل گرفته بود اما سرزمین اروپا محلی برای نبرد دو قدرت بزرگ شده بود و اروپاییها با چالشهای جدی و اساسی که ما در کجای جهان قرار گرفتهایم، مواجه بودند. سالها از آن دوره گذشته و اروپا توانست دوباره خود را احیا کند. امروز اروپا در میان کشاکش دو قدرت بزرگ آمریکا و چین قرار گرفته است و مجددا مسئلهای به نام "هویت اروپایی" دچار چالش بزرگی شده است.
امروز در اروپا در اندیشکدهها و در بین کارگزاران اصلی سیاستگذاران اروپا، سوال اساسی وجود دارد که اروپا چیست؟ اروپایی کیست؟ اروپایی فکر کردن چگونه است؟ نتیجهای که اندیشمندان اروپایی مقابل کارگزاران سیاسی یا پژوهشگران اروپایی قرار دادهاند، این است که ما دچار یک فقدان هستیم و آن فقدان استقلال راهبردی است.
وجود استقلال راهبردی یکی از موضوعات اساسی برای مردمان سرزمین ایران در طول تاریخ بوده است. ما همیشه اصرار داریم بگوییم ایران جزو کشورهایی است که هیچ وقت استقلال سیاسی خود را از دست نداده؛ فارغ از اینکه این گزاره درست یا غلط باشد موضوعی را برجسته کرده و آن این است که در طول تاریخ موضوع استقلال برای ایران موضوعی حائز اهمیت بوده است. ایران همیشه به این موضوع میبالد و به آن افتخار میکند، حتی با مرور سالهای انقلاب مشروطه، شاید انگیزه بسیاری از افرادی که از آنها به عنوان انقلابیون مشروطهخواه یاد میشود به این بر میگردد که کشوری به نام ایران، استقلال سیاسی خود را با تحت نفوذ بودن سفارت بریتانیا و روسیه در تهران از دست رفته میپنداشت و تصمیمات در کاخ پادشاه گرفته میشد و این موضوع انقلابیون را بر آن داشت که به "انقلاب" دست بزنند.
در سالهای بعد با به انحراف رفتن انقلاب مشروطه و آغاز دهه 40 هم شاهد این موضوع بودهایم. درحقیقت در دوره پهلوی دوم، ایران سرزمینی تحت تاثیر قدرتهای بزرگ وقت بود و تصمیمات به شکل کاپیتالیسیونی یا فرمتهای اینگونه در کشور صورت میگرفت و این موضوع باعث شده بود مردم از عدم استقلال در کشور آزرده خاطر شوند.
این جریانات باعث شد انقلاب اسلامی ایران در سال 57 به پیروزی دست یابد. در سالهای پایانی مبارزه و گام اول انقلاب، موضوع استقلال به شکل مبالغهآمیزی در ادبیات انقلابیون شکل میگیرد. اگر عکسهای آن دوران را ببینیم واژه "استقلال" با فونت بزرگی بر روی پلاکاردها و در شعارهای انقلابیون قابل مشاهده است. در نهایت "استقلال" در شعار جمهوری اسلامی ایران یعنی "استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی" نقش پر رنگی دارد. بنابراین اگر بخواهیم از این دو گزاره نتیجهگیری کنیم، باید گفت گام اول انقلاب اسلامی براساس آموزه مهمی به اسم "استقلال" شکل گرفت. همانطور که عنوان کردم انقلاب اسلامی ایران پدیدهای گفتمانساز بود، در بسیاری از مکاتب گفتمانی مثل "مکتب وین" واژهها اهمیت بسیاری دارند و باید به صورت دقیقی تبیین و مورد واکاوی قرار بگیرند. انقلابی که براساس توجه به استقلال و ضرورت آن شکل گرفت، در طول 40 سال آغازیناش – که در بیانیه گام دوم از آن به عنوان گام اول یاد شده - سیاست خارجی و داخلی خودش را در همه ابعاد مبتنی بر استقلال تدوین کرده است و این استقلالطلبی و استقلالخواهی در گام اول برای ما هزینههایی داشته است.
من اسم موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را "موزه هزینه استقلال" میگذارم، یعنی موزهای که بخشی از هزینههای استقلالطلبی و استقلالخواهی جمهوری اسلامی ایران را در طول 40 سال اول انقلاب اسلامی به نمایش گذاشته است.
در بیانیه گام دوم هم به موضوع "استقلال" توجه شایانی شده است. در بخش اول آن آمده است "استقلال ملی به معنی آزادی ملّت و حکومت از تحمیل و زورگویی قدرتهای سلطهگر جهان است." و در بخشی دیگر آمده است "نماد پر ابهت و باشکوه و افتخارآمیز ایستادگی در برابر قلدران، زورگویان و مستکبران جهان و در راس آنها آمریکای جهانخوار و جنایتکار، روز به روز برجستهتر شد. در تمام این چهل سال تسلیمناپذیری و صیانت و پاسداری از انقلاب و عظمت و هیبت الهی آن و گردن برافراشته آن در مقابل دولتهای متکبر و مستکبر، خصوصیت شناخته شده ایران و ایرانی به ویژه جوانان این مرز و بوم به شمار میرفته است." همانطور که گفتم این پدیده در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی هم در این مرز و بوم ریشه داشته است و انقلاب اسلامی بر روی آن ریشهها قد فرازی کرده و نهال انقلاب اسلامی از آنها تغذیه و رشد کرده است.
زمانی که بحث از استقلالطلبی و استقلالخواهی میشود، درحقیقت دو نوع کنش را در مقابل آن میتوان تعریف کرد. یک کنشی که میخواهد استقلالطلبی و استقلالخواهی را خاموش کند و مهار کند که در ادبیات نظام جمهوری اسلامی از آن به عنوان "نظام سلطه" یاد میشود. نظام سلطه جریانی است که میخواهد استقلالخواهی و استقلالطلبی که از گفتمان جمهوری اسلامی ایران ترویج میشود را خنثی کند. در طول 40 سال گام اول انقلاب اسلامی در مقابل جریان ضد استقلالطلبی، جریانی درون گفتمان انقلاب به صورت خودجوش تحت عنوان " گفتمان محور مقاومت یا جریان محور مقاومت" شکل گرفت. بنابراین جریان محور مقاومت، درحقیقت حامی محور استقلال قرار گرفت.
در طول 40 سال انقلاب سعی کردهایم همواره در راه استقلالطلبی و استقلالخواهی گام برداریم. بنابراین استقلالطلبی یا سیاست خارجی که مبتنی بر استقلال در طول 40 سال اول انقلاب دنبال کردیم، بزرگترین دستاورد ایران اسلامی در گام اول انقلاب بوده است. براساس آن جمهوری اسلامی ایران، چشماندازی برای گام دوم انقلاب اسلامی تعریف میکند که لزوما باید مبتنی بر موضوع استقلال باشد. تحلیل گام اول انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب آورده شده است، بر همین اساس مسیر و چشمانداز و گامهای بعدی انقلاب را برخواهیم داشت. در نهایت اگر در بیانیه گام دوم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، به چشمانداز تعریف شده، توجه نکنیم چه بسا دچار انحرافاتی میشویم و تصمیماتی بر ضد اصول و ارزشها میگیریم که در گفتمان انقلاب اسلامی بر آن تاکید شده است.
در گام دوم انقلاب در عرصه سیاست خارجی باید دو دستور کاری دنبال شود؛ اول الگو بودن و الهامبخش بودن جمهوری اسلامی ایران؛ موضوعی که در گام اول تلاشهای زیادی برای آن صورت گرفته است. اگر امروز جمهوری اسلامی ایران هیچ حمایتی هم از مردم مظلوم یمن نکند و هیچ حمایتی از جنبشهای ضد اشغالگری در عراق و اقصی نقاط جهان به عمل نیاورد، باید گفت مردم یمن مسیر خودشان را براساس الهاماتی که از کنش مردم ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی داشتهاند پیدا کردهاند؛ مردم لبنان، فلسطین و... تاثیر الهامبخش خود را از جمهوری اسلامی ایران گرفتهاند. اگر بر فرض محال جمهوری اسلامی ایران هم در روی کره خاکی موجودیت نداشته باشد باز هم این کشورها کنش خود را بر ضد نظام سلطه ادامه خواهند داد.
جمهوری اسلامی ایران لزوما باید در گام دوم انقلاب توجه ویژهای به الهامبخش بودن خود داشته باشد و کنشهای خود را معطوف به الهامبخش بودن، برنامهریزی کند. دومین بحثی که در بیانات رهبر معظم انقلاب تاکید شده بحث "پیشرفت در عین مقاومت" است. در فوتبال عنوان میشود دفاع فقط دفاع صرف اتوبوسی نیست، بلکه یک چشمانداز و نیم نگاهی به فتح دروازهها دارد، یعنی جمهوری اسلامی ایران و گفتمان مقاومت یک گفتمان دفاع اتوبوسی نیست، بلکه گفتمانی است که در عین دفاع، چشماندازش فتح دروازهها و رسیدن به اهداف جمهوری اسلامی ایران است.
لیلا کریمی