یادداشتی پیرامون شعار سال 2022 شورای بین المللی موزهها
شورای بین المللی موزهها (ایکوم) همانند 30 سال گذشته که هر سال موضوعی را به عنوان شعار روز جهانی موزه اعلام مینمود، «قدرت موزهها» (The Power of Museums) را به عنوان موضوع سال 2022 خود برگزیده است. این موضوع اگرچه از لحاظ ظاهری و لغوی ساده به نظر میرسد، اما در برگیرنده مفهومی بسیار وسیع و گسترده است.
قدرت، مفهومى است که تقریبا در تمامی شاخههای علوم اعم از انسانی، تجربی، نظری و طبیعی به کار میرود. کلمه قدرت از زبان عربى وارد زبان فارسی شده و در فرهنگهاى عربى زبان، از ماده «قدر» به معناى «ظرفیت واقعى و حدّ نهایى و کامل هر چیز» گرفته شده است. فرهنگهاى زبان فارسى، واژه قدرت را در مفهوم «توانایى داشتن» به کار بردهاند (لغتنامه دهخدا). گاهى نیز مترادف با کلمه «استطاعت» و به معنى قوهاى که واجد شرایط تأثیرگذارى باشد به کار رفته است (فرهنگ معین).
اما مفهوم قدرت اساسا در کدام جنبههای کارکردی موزهها قابل تعریف است؟ در این نوشتار به اختصار به بررسی برخی مولفههای قدرت در موزهها میپردازیم.
1- قدرت سیاسی: بدون شک تمامی موزهها در سراسر دنیا به نوعی نمایانگر دیدگاهها و ایدئولوژیهای سیاسی نظام حاکم بر محیط خود هستند و تنها میزان صراحت و شدت این موضوع در موزهها متفاوت است. موزهها نه تنها ابزاری قدرتمند برای پیشبرد اهداف سیاسی داخلی کشورها به شمار میروند، بلکه تحت تاثیر سیاستهای بین المللی و جهانی نیز میتوانند فعالیتهای خود را بازطراحی کنند. بنابراین قدرت سیاسی موزهها موضوعی است که شاید در وهله نخست چندان به نظر نیاید، اما به هیچ عنوان نباید آن را دست کم گرفت.
2- قدرت فرهنگی: مطابق تعاریف رایج و پذیرفته شده از نهاد موزه، بیشترین قدرت این موسسات را میبایست در حوزه فرهنگ جستجو نمود. قدرت فرهنگی را میتوان توانایی یک فرد یا یک سازمان در اثرگذاری بر روی باورها، نگرشها و رفتارهای گروهی دیگر تعریف کرد. موزهها آینه تمام نمای فرهنگ، تاریخ و هنر ملتها میباشند و از قدرتی بی بدیل در حفظ انسجام فرهنگی جوامع برخوردارند.
3- قدرت اجتماعی: قدرت اجتماعی را «توانایی تعیین استانداردها، ایجاد هنجارها و ارزشهایی که مشروع و مطلوب تلقی میشوند، بدون توسل به اجبار و زور» تعریف کردهاند. موزهها به عنوان یکی از مهمترین پایگاههای آموزش غیر رسمی میتوانند همپای مدارس و دانشگاهها در شکلگیری هویت فردی و جمعی آحاد جامعه ایفای نقش نمایند.
4- قدرت اقتصادی: تمامی موزهها به عنوان جاذبههای گردشگری درآمدزا میتوانند از قدرت اقتصادی زیادی برخوردار باشند. تنها میزان درآمد حاصل از فروشگاههای موزههای شاخصی مانند لوور (بدون در نظر گرفتن درآمد حاصل از بلیط فروشی آنها) از بودجه و درآمد سالانه بسیاری از موزههای دیگر دنیا فراتر است. همچنین ارزش مادی برخی آثار تاریخی و هنری موجود در مجموعههای موزهها (که گاهی با خزانه بزرگترین بانکها برابری میکنند) نیز مصداق دیگری از قدرت اقتصادی موزههاست.
5- قدرت ارتباطی: موزهها چه از حیث گستره مخاطبان و چه از نظر میزان اثرگذاری پیامها از جمله قویترین رسانهها به شمار میروند. موزهها در مقایسه با رسانههایی مانند رادیو و تلویزیون از مقبولیت و ضریب اطمینان بسیار بالاتری نزد عموم برخوردار هستند. به همین دلیل است که گاهی برخی حکومتها از این جایگاه ویژه موزهها سوء استفاده کرده و تلاش میکنند که آنها را به سمت انتشار و انتقال اطلاعات جهت دار سوق دهند.