یادمان نور الشهدا، نمادی از آشتی با طبیعت
وجود شهدایی از هر قشر، تفکر، آئین و مذهب با یک ملیت واحد در دوران دفاع مقدس نشاندهنده این نکته است که دفاع از حق و قدم گذاشتن در مسیر جهاد، ویژگی همه افراد آزادهای است که با حوادثی نظیر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران این ویژگی را به منصه ظهور میرسانند و حریت خود را ثابت میکنند.
حضور همین شهداست که باعث میشود مردم فارغ از نگرشهای متفاوت و همانطور که آنها با خلوص نیت و گرفتن جان بر کف دست، راهی جبهههای حق علیه باطل شدند، نسبت به آنها ارادت داشته باشند.
اما در این میان، شهدای گمنام از جایگاه ویژهای برخوردارند، آنهایی در غربت جان دادند و حتی نامی از آنها به جا نمانده است و چه بسیارخانوادههایی که چشم انتظار عزیزان خود هستند و اما آنها در گمنامی به درجه والای شهادت رسیدند.
شهدایی که نه یک خانواده، بلکه یک ملت به سوگ آنها نشست و برای بزرگداشت این شهدا، پیکر پاک آنها را در مکانهایی به خاک سپرده شده که همیشه در منظر دید عموم قرار داشته باشند و یاد و خاطر آنها همواره در اذهان جاری. کما اینکه مقام معظم رهبری نیز در تکریم جایگاه شهدا و تاکید بر ضرورت زنده نگداشتن یاد آنها میفرمایند « یاد، افتخارات، عزت شهدا را همه باید نصبالعین خودشان قرار بدهند؛ نگذارید فراموش بشود.»
یادمان نورالشهدا که بعضا با نام تپه نورالشهدا از آن یاد میشود، از جمله مکانهایی است که پذیرای حضور شهدای گمنام شده است. این یادمان که در ارتفاعات کلکچال تهران قرار گرفته، محل دفن هشت تن از شهدای گمنام جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است. به گفته سرهنگ علیرضا غلامی، مجری ساخت مقبره شهدای گمنام در یادمان نورالشهدا «اواخر سال ۱۳۷۹ طی عملیات مشترک تفحص برونمرزی با عراق، سربازان عراقی اعلام کردند یک کمپ اسرا در زمان جنگ در جوار شهر تنومه بصره بوده که تعدادی از اسرای ایرانی در آن منطقه توسط نیروهای ارتش بعث عراق تیرباران و شهید شدند که پیکرشان در آنجا دفن شده است.» او که مسئولیت تفحص شهدا را برعهده داشته است به این نکته نیز اشاره میکند که « پیکر ۴۷ شهید عملیاتهای کربلای ۴ و ۵ در آن نقطه کشف شد. این ۴۷ شهید تفحص شده هویت نداشتند. پس از رؤیت پیکر آنان، مشاهده شد که دستها و پاهای اکثر آنها با سیم تلفن بسته شده است.»
هر چند پیکر شهدا و به ویژه شهدای گمنام هشت سال دفاع مقدس به جهت جایگاه والایی که دارند، در مکانهای ارزشمند این مرز و بوم، به خاک سپرده شده است اما به گفته طراح و ناظر اجرایی یادمان نورالشهدا، این مکان نسبت به سایر مکانهایی که پیکر شهدای گمنام دیگری در آنها به خاک سپرده شده، ویژگی منحصر به فردی دارد که آن عبارت است از همگام و هماهنگ بودن آن با طبیعت. به گفته نیما ساسان یادمان نورالشهدا در مسیر کوهنوردی قرار دارد و حدود 50 سال است کوهنوردان از این مسیر استفاده میکنند.
نیما ساسان بر این باور است که قرار گرفتن یادمان نورالشهدا در قبله کوه و مسیر کوهنوردی در ویژگی شاخص این مکان که همان آشتی با طبیعت محسوب میشود، موثر بوده است. به عبارت دیگر یادمان نورالشهدا که شامل یک مقبره، حسینیه و محوطه میشود، که همه این موارد ضمن سازگار با طبیعت ساخته شده است. اما نکته حائز اهمیت در این راستا مربوط به نحوه ساخت چنین مکانی آن هم در مسیر کوهنوردی است، که با توجه به موقعیت منحصر به فرد آن، حملونقل وسایل مورد نیاز جهت ساخت آن و در مجموع رفتوآمد به این محل، نسبت به سایر مکانها با کمی دشواری همراه است.
طراح و ناظر اجرایی یادمان نورالشهدا به این نکته اشاره میکند و متذکر میشود: «زمان ساخت یادمان نورالشهدا، به جهت موقعیت کوهستانی منطقه، آوردن مصالح سخت بود، علاوه بر این رفت و آمد نیروهای متخصص و فنی هم به منطقه یادمان نور الشهدا دشوار بود. در میان نیروهای متخصصی که در ساخت این یادمان نقش موثری ایفا کردند، سرهنگ علیرضا غلامی که مجری کار بود، به دلیل جانبازی، شرایط بغرنجی را نسبت به بقیه تحمل کرد.»
قرار گرفتن اِلمان یادمان نورالشهدا در دل طبیعت، از جمله ویژگیهایی است که به باور ساسان بر سختی کار در این منطقه افزوده بود. کما اینکه او در توضیح نحوه سازگاری اِلمان مذکور با طبیعت و تلاشهایی که توسط تیم اجرایی در این زمینه صورت گرفته، خاطرنشان میکند: « یادمان نورالشهدا محوطه محور است و از طرفی کاشت و رشد گیاه زمانبر بود، لذا این سازگاری با محیط کار را دشوار کرده بود. در نهایت برخلاف همه پروژهها، ابتدا درختها کاشته شدند و بعد به سمت ساختوساز حرکت کردیم.»
ساسان همچنین به قشر زیارتکنندگان مقبره شهدای گمنام حاضر در یادمان نور الشهدا اشاره میکند و میگوید:« نوع مخاطبینی که به این مجموعه مراجعه میکنند، نسبت به سایرین از نظر رفتارشناسی متفاوت هستند. از این رو ضمن طراحی و ساخت پروژه این نکته نیز در نظر گرفته شد که در محوطه فضای دنج و برجستهای اجرا شود که مراجعین ضمن قرار گرفتندر محیط حس آرامش کنند.»
فضای حاکم در منطقه یادمان نورالشهدا از جمله مواردی است که طراح و ناظر اجرایی اِلمان مذکور به آن تاکید میکند و یادآور میشود: «آسیب نرساندن به طبیعت، در حین ساخت یادمان تپه نورالشهدا توجه بسیاری از طرفداران محیط زیست که معمولا از مسیر کلکچال برای پیادهروی استفاده میکنند را جلب کرده است، کما اینکه به دفعات تکرار شده که افراد ضمن پیادهروی، با حضور در محل قبور شهدای گمنام، یاد آنها را زنده نگه داشتند.»
به گفته به دلیل جو آب و هوایی در یادمان نورالشهدا، بیشتر مراجعهها به این مکان در ماههای گرم و رو به گرم سال در فصلهای بهار و تابستان صورت میگیرد، لذا تاثیرپذیری مراجعه کنندگان از شرایط جوی نیز یکی دیگر از چالشهای در یادمان نورالشهدا محسوب میشود. چنانکه در فصلهای سرد سال یعنی پاییز و زمستان، که بازه زمانی 6 ماهه را شامل میشود، به دلیل برودت و سردی هوا، تعداد مراجعه کنندگان کاهش پیدا میکند.
یادمان نورالشهدا در مسیر کوهنوردی قرار دارد و همه روزه کوهنوردان به آن محل میروند و از فضای معنوی حاکم در آن که به واسطه پیکر مطهر شهدای گمنام به وجود آمده، استفاده میکنند. برنامههای فرهنگی نیز توسط کادر اجرایی مستقر در این مکان اجرا میشود. در این یادمان علاوه بر اجرای برنامههایی به تناسب رویدادهای مذهبی، برنامههای اجتماعی در قالب مشاور خانواده، مسابقاتی نظیر ماراتن کوهنوردی و تیراندازی نیز برگزار میشود. علاوه بر این دورههای آموزشی نظیر آموزش کوهنوردی هم برای علاقمندان برگزار میشود.
در پایان باید گفت ساخت مجموعههایی نظیر یادمان نورالشهدا که به دلیل داشتن ویژگی خاص خود، مورد توجه بسیاری از مخاطبین و طبیعت دوستان قرار گرفته است، نه تنها در کوتاه مدت و با داشتن مزایایی نظیر فراهم کردن محیطی دنج و آرام را برای ورزشکاران که عمده مراجعین به این مکان هستند را فراهم کرده، بلکه میتواند در بلند مدت و از طریق زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهدا با تقویت فرهنگ ایثار و شهادت، آثار و برکات بسیاری داشته باشد.
فرشته صائمی