عبور از «دویرج»
عملیات رمضان که در تابستان سال 61 با عدم موفقیت رزمندگان ایرانی روبرو شد و امکان پایان دادن به جنگ نیز با بنبست سیاسی و دیپلماتیک مواجه گشت، ایران راهبرد تداوم عملیاتهای نظامی را برای تسلیم کردن رژیم بعث عراق در برابر خواستههای به حق خود در پیش گرفت. از این رو فرماندهان و رزمندگان ابتدا عملیات مسلم بن عقیل و سپس عملیات محرم را طراحی و اجرا کردند.
یک.
عملیات محرم در دهم آبان ماه سال 61 آغاز و در منطقه موسیان و از جنوب دهلران تا فکه انجام شد. رمز عملیات «لاحول و لا قوه الا بالله یا زینب کبری (س)» بود. هدف از اجرای عملیات نیز آزادسازی سرزمینهای اشغالی ایران در اطراف کوههای مرزی جبل حمرین در جنوب دهلران و منطقه بین فکه تا شهر دهلران بود. این مناطق با وجود اجرای عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر، همچنان در اشغال دشمن باقی مانده بود.
این عملیات به نوعی عملیات برون مرزی نیز شناخته میشود؛ چراکه علاوه بر آزادسازی سرزمینهای خودی که در اشغال دشمن بعثی بود، پیشروی در خاک عراق نیز برنامهریزی شده بود و قرار بود رزمندگان ایرانی بخشهایی از زمینها و ارتفاعات عراق را به تسلط خود درآورند.
دو.
از نخستین روزهای مهر ماه سال 61 یعنی حدود یک ماه و نیم پیش از آغاز عملیات، تعدادی از فرماندهان یگانهای سپاه در جریان طرح عملیات قرار گرفتند و کارهای شناسایی منطقه را آغاز کردند. کار جابهجایی یگانها برای انجام عملیات نیز از همان روزها شروع شد و از آنجا که 26 مهر برابر با اولین روز از ماه محرم بود، عملیات آینده «محرم» نام گرفت. یگانهای شرکتکننده در عملیات تا روز اول آبان ماه در منطقه عینخوش مستقر شدند. قرارگاه عملیاتی قائم نیز با فرماندهی مشترک سردار شهید حسین خرازی فرمانده وقت سپاه صاحب الزمان (عج) و سرهنگ منوچهر دژکام از فرماندهان ارتش شکل گرفت.
سه.
شهید خرازی در عملیات محرم، فرمانده سپاه صاحب الزمان (عج) و قرارگاه عملیاتی بود. بنده نیز آن زمان فرمانده لشکر امام حسین (ع) بودم. پیش از آغاز عملیات به دستور محسن رضایی فرمانده وقت کل سپاه همراه با برادران حسین خرازی، مرتضی قربانی فرمانده لشکر 25 کربلا، احمد کاظمی فرمانده لشکر 8 نجف اشرف و چند نفر از افراد محلی برای شناسایی منطقه عملیاتی و بررسی مواضع آفندی و پدافندی دشمن از کنار رودخانه میمه با دو قاطر تا 40 کیلومتری عمق مواضع ارتش عراق پیش رفتیم. حدود 24 ساعت در منطقه باقی ماندیم و از نزدیک، منطقه عملیات و محور عماره – بصره را شناسایی کردیم. پس از بازگشت از عملیات شناسایی، با حضور فرماندهان در سپاه دهلران جلسهای برگزار کردیم و با جمع بندی عوامل به این نتیجه رسیدیم که رزمندگان سپاه و ارتش در این عملیات میتوانند به پیروزی و موفقیت دست پیدا کنند. در اینجا جا دارد از تلاشهای امیر بیرانوند از فرماندهان ارتش جمهوری اسلامی ایران که در ایجاد هماهنگی بین نیروهای ارتش و سپاه در آن عملیات نقش مهم و اثرگذاری داشت، یاد کنیم.
بر اساس شناساییهایی که نیروهای اطلاعات عملیات یگانها انجام داده بودند و ما نیز از نزدیک منطقه عملیات را مورد بررسی و شناسایی قرار داده بودیم، چهار محور را برای عملیات انتخاب و طراحی کردیم. محور اول انجام تک از جنوب دهلران و از کرانه شرقی رودخانه میمه و تصرف ارتفاعات مرزی در اطراف معبر بیات و تامین خط مرزی توسط یگان 8 نجف اشرف به فرماندهی احمد کاظمی بود. لازم به یادآوری است که محور اصلی عملیات از غرب رودخانه دویرج تا پاسگاههای زبیدات، ابوغریب و شرهانی بود.
محور دوم اجرای تک از غرب رودخانه دویرج و حوالی موسیان به سمت جنوب و تصرف ارتفاعات سرکوب جنوب خط مرزی با بهکارگیری یگان 25 کربلا به فرماندهی مرتضی قربانی بود. محور سوم نیز انجام تک به ارتفاعات مرزی حمرین با عبور از رودخانه دویرج توسط یگان 17 علی بن ابیطالب (ع) با 8 گردان رزمی و همچنین تیپ 1 لشکر 21 حمزه با 3 گردان رزمی بود. این دو یگان در قسمت میانی منطقه عملیات محرم بین نهر عنبر و چمسری وارد عمل شدند.
محور چهارم که مهمترین محور بود، محوری بود که لشکر امام حسین (ع) در آن محور وارد عمل شد. در این محور، عقب راندن نیروهای دشمن از ارتفاعات اشغالی در شرق نوار مرزی و تامین خط مرزی با عبور از رودخانه دویرج بین چمسری در شمال و چمهندی در جنوب با وارد عمل شدن لشکر امام حسین (ع) و تیپ 84 خرم آباد طرحریزی شده بود. ماموريت لشكر امام حسین (ع) در عمليات محرم، به دليل تسلط بر منطقه عملياتي، توسط سرداران شهيد حسن باقري و حسين خرازي ابلاغ شد.
چهار.
با آغاز عملیات، سه گردان از لشکر امام حسین (ع) در محور چمسری از رودخانه دویرج عبور کردند، اما هنگام عبور رزمندگان سایر محورهای لشکر از رودخانه، سدی که مدتی پیش از عملیات توسط جهاد سازندگی استان فارس ساخته شده بود، به علت بارندگی شدیدی که همزمان با آغاز عملیات شروع شده بود، شکسته شد و در نتیجه ارتفاع آب رودخانه از ساعت 10 شب بالا آمد و شهید محمدرضا حبیباللهی که مسئول عبور دادن رزمندگان از رودخانه بود، با مشکل پیشبینی نشده مواجه شد.
از این رو تعدادی از رزمندگان توانستند از داخل رودخانه عبور کنند، اما تعدادی از آنها با افزایش ناگهانی سطح آب از نیم متر یعنی زیر زانو به سه تا 10 متر و افزایش شدت جریان رودخانه با مشکل عبور مواجه شدند. در نتیجه تعدادی از نیروها و رزمندگان لشکرهای امام حسین (ع) و علی بن ابیطالب (ع) با مشکل روبرو شدند و در مسیر عبور از رودخانه به شهادت رسیدند.
در شب اول عملیات، لشکر 8 نجف اشرف توانست ارتفاع 290 را پس بگیرد. در روزهای بعد نیز لشکر امام حسین (ع) توانست تا زبیدات پیشروی کند و عملیات خود را ادامه دهد. سایر یگانها هم در همان شب اول چند ارتفاع مهم و چند چاه نفت از مجموع 35 چاه نفت اشغالی ایران را از تصرف ارتش عراق آزاد کردند و رزمندگان اسلام بر شهرک طیب و جاده تدارکاتی عراق، مشرف شدند.
اجرای این عملیات در چهار محور موفق و البته در یک محور ناکام ماند. همچنین در روز اول عملیات، 500 عراقی اسیر شدند. درگیری در منطقه عملیاتی محرم تا اوایل آذرماه سال 61 به صورت پراکنده و متناوب ادامه داشت. رزمندگان لشکر امام حسین (ع) در این عملیات طی دو مرحله به ارتفاعات 175 و ارتفاعات 178 رسیدند.
عملیات محرم از نظر میزان غنیمتهای به دست آمده برای ایران در میان عملیاتهای مختلف، بیسابقه است؛ به نوعی که لشکر امام حسین (ع) در این عملیات با غنایم جنگی دشمن تجهیز شد و شکل گرفت. تنها نقطه ضعف این عملیات، عدم برخورداری از اطلاعات دقیق آب و هوایی و پیشبینی طغیان رودخانه دویرج بود.
پنج.
اوایل آذر ماه سال 61 و در ادامه عملیات، عراق از نوعی گاز شیمیایی در منطقه عملیاتی استفاده کرد که موجب شد نیروهای خودی به میزان اندکی از مواضع به دست آمده عقبنشینی کنند، اما تاثیر آنچنانی در نتیجه عملیات نداشت. یکی از ابتکاراتی که فرماندهان و رزمندگان لشکر امام حسین (ع) در این عملیات به خرج دادند، این بود که یک گردان آرپیجی زن موتورسوار ضدزرهی علیه نیروهای عراقی تدارک دیدند. وظیفه نیروهای این گردان این بود که تانکهای عراقی را مورد حملات ضربتی قرار بدهند.
همچنین در ادامه عملیات، جاده عینخوش – دهلران به طول 100 کیلومتر از زیر دید و تیر دشمن خارج شد. شهرهای موسیان و دهلران و پادگان عینخوش هم از زیر آتش توپخانه دشمن خارج و کوههای جبال حمرین آزاد شد. در این عملیات حدود 550 کیلومتر مربع از خاک کشورمان آزاد شد و حدود 300 کیلومتر مربع از خاک عراق را هم که در نوار مرزی قرار داشت به تصرف نیروهای ایرانی درآمد. گفتنی است حدود 4 هزار و 600 نفر از نظامیان ارتش بعث عراق در این عملیات به اسارت رزمندگان ایرانی درآمدند و حدود 4 هزار و 800 بعثی نیز کشته شدند. تعداد بسیاری از رزمندگان ایرانی نیز در این عملیات جانباز شدند و به شهادت رسیدند.
شش.
رزمندگان لشکر امام حسین (ع) از پیش از آغاز اجرای عملیات در منطقه عملیاتی حضور داشتند و در تکاپوی طراحی و اجرای عملیات بودند. در این عملیات حدود 450 رزمنده این لشکر شهید و 800 نفر نیز زخمی شدند. پیکرهای مطهر 370 تن از شهدای عملیات محرم که از نیروهای لشکرهای 14 امام حسین (ع) و هشت نجف اشرف بودند، در روز 25 آبان سال 61 پس از قرائت پیام امام خمینی (ره) تشییع شدند. در آن روز مردم اصفهان با تشییع باشکوه فرزندانشان حماسه ماندگاری خلق کردند. امام خمینی (ره) در این رابطه و در تجلیل از مردم شهیدپرور اصفهان فرمودند که کجای دنیا مثل اصفهان را میتوانید پیدا کنید که در یک روز 370 شهید را تشییع کرده باشند.
رهبر انقلاب نیز چند بار در سخنرانیهای خود از این روز و حماسهای که مردم اصفهان آفریدند، تجلیل کردند. روز 25 آبان به عنوان روز حماسه و ایثار مردم اصفهان در میان مردم ایران و در تاریخ کشورمان شناخته میشود.
هفت.
پیروزی در عملیات محرم موجب شد تا فرماندهان و رزمندگان به اجرای عملیاتهای موفق در آینده امیدوار شوند. از این رو فرماندهان اقدام به طراحی و اجرای عملیاتهای والفجر مقدماتی و والفجر یک در نزدیکی منطقه عملیاتی محرم کردند که البته این عملیاتها با موفقیت همراه نشد و با بررسی دلایل عدم موفقیت، رزمندگان ایرانی در عملیات خیبر که در اسفند سال 62 اجرا شد توانستند جزایر جنوبی و شمالی مجنون را به تسلط خود درآورند و پیروزی به نسبت بزرگی را برای ایران به ارمغان بیاورند.
در جریان عملیات محرم، محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و علی شمخانی قائم مقام سپاه پاسداران با امام خمینی(ره) دیدار کردند. محسن رضایی در پایان آن دیدار در جمع خبرنگاران گفت: امام فرمودند سلام مرا به تمامی رزمندگان برسانید و به آنها بگویید، قویدل باشند و نفسهای آخر متجاوزان را بگیرند و با قدرت، عمل کنند که خداوند پشتیبان شماست. ایشان سپس نیز این عملیات را فتحی بزرگ توصیف کردند.