دو عملیات، دو روایت
یک هفته پس از فتح خرمشهرستاد کل نیروهای مسلح عراق دستور داد خاکریزها صاف شود و در هیچ منطقهای خاکریز احداث نگردد. این اولین اقدام دفاعی عراق بود، در دومین گام استراتژی دفاعی انتخاب کرد، اما مگر بدون خاکریز امکان دفاع وجود دارد؟ دشتی صاف که سنگرها در درون زمین ایجاد شده و زمین را در مقابل رزمندگان مسلح کنند.
. احداث کانال، ایجاد میادین مین وسیع، ایجاد موانع مثلثی که در آن یک گردان تانک میتواند آرایش بگیرد و تمام منطقه را پوشش بدهد. کانال ماهی به طول 30 کیلومتر و عرض یک کیلومتر از جمله موانع دفاعی بودند. حالا با نیروی کمتری هم میتوان منطقه را حفظ کرد. 50 روز بعد از فتح خرمشهر عملیات کربلای 4 از سلسله عملیاتهای کربلا توسط تیم طراحی سپاه و ارتش آماده اجرا گردید، البته این کربلای 4 با کربلای 4 در سال 65 متفاوت است. در 12 آبان 1360 حسن باقری طرح عملیاتهای 12 گانه کربلا را در جمع فرماندهان عالی سپاه و ارتش ارائه داد؛ طریقالقدس کربلای 1، فتح المبین کربلای2، بیتالمقدس کربلای3، رمضان کربلای4، مسلم ابن عقیل کربلای5، محرم کربلای 6، والفجر مقدماتی کربلای 7 و...
در این عملیات رزمندگان اسلام برای نخستین بار وارد خاک عراق شدند. از عملیات رمضان بهعنوان یکی از بزرگترین نبردهای زرهی، پس از جنگ جهانی دوم نام میبرند. سپاه در این عملیات 400 دستگاه تانک و نفربر اغتنامی را وارد عرصه نبرد کرد. عملیات رمضان از سلسله عملیاتهای تهاجمی گسترده نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بود که از 22 تیرماه تا 7 مرداد 1361 به مدت ۱۷ روز درشرق شهر بصره و در منطقه شلمچه تا کوشک انجام شد. این عملیات در ۵ مرحله، با فرماندهی مشترک سپاه وارتش، مهندسی جهاد به اجرا درآمد.
تابستان 1361 با گرمای طاقتفرسای هوا، نامناسب بودن زمین و موانع و استحکامات جدید، موقعیت منطقه، آمادگی ارتش عراق و عدم غافلگیری، بروز پارهای از مشکلات در پشتیبانی ادوات مهندسی مواردی بودند که منجر عدم موفقیت در آزادسازی منطقه شرق بصره شد.
یکی از عوامل مهم در این مقطع از جنگ، تصمیم برای ورود به خاک عراق، واکنش مجامع بینالمللی و بیتوجهی به حقوق ضایعشده جمهوری اسلامی ایران، دور کردن خطر حملات عراق به شهرهای خرمشهر، آبادان، اهواز بود. هدف از این عملیات، حضور نیروهای جمهوری اسلامی ایران در پشت رودخانه دجله و اروندرود و تسلط بر معابر وصولی بصره بود تا از این طریق، موقعیت مناسبی برای تحمیل اراده به دشمن، زمینه صلح واقعی فراهم گردد.
در این عملیات حدود ۲۵۰ کیلومترمربع از خاک ایران و ۴۰ کیلومترمربع از خاک عراق آزاد شد. تعداد ۱۰۷۷ دستگاه تانک و نفربر عراقی منهدم شده و یا به غنیمت در آمد و لشکر ۹ زرهی عراق بهطور کامل از بین رفت و 1300 نفر اسیر شدند.
کربلای 1؛ آزادی مهران
جنگ در فاو طولانی شد، از 20 بهمن 1364 که فاو آزاد شد، 75 روز سنگینترین نبردها در فاو علی رغم استفاده ارتش بعث عراق از عوامل شیمیایی، نتوانستند شبه جزیره فاو را پس بگیرند. در اردیبهشت سال ۱۳۶۵ محمد باقری، اطلاعات عملیات قرارگاه خاتمالانبیاء(ص) در جلسه فرماندهان قرارگاه گفت: ارتش بعث عراق قصد دارد به مهران حمله کند! بعد ادامه داد که نه تنها به مهران بلکه مناطق دیگری را برای حمله در نظر گرفته است. برخی از فرماندهان صدام مخالف حمله به مهران بودند. اما اعتقاد صدام این بود که به جای تلفات نیرویی و انهدام تجهیزات در فاو، این تلفات را در 1600 کیلومتر مرز داشته باشیم. اما برخی از فرماندهان صدام مخالف بودند، نظرشان این بود که؛ ما میتوانیم مهران را بگیریم اما ایرانیها آن را پس میگیرند و به اعتبار نظامی عراق لطمه وارد میشود. اما صدام سپاه دوم را موظف کرد باید مهران را اشغال کنید، سپاه دوم عراق این ماموریت را به لشگر 17 زرهی داد و لشکر 17 زرهی با عنوان عملیات خونخواهی در 27 اردیبهشت به مهران حمله کرد و به سرعت موفق به اشغال شهر مهران و ارتفاعات قلاویزان و دشت مهران شد. در قرارگاه خاتمالانبیاء(ص) در کنار نهر ابتر منطقه اروند بودیم که خبر سقوط مهران را شنیدیم. محسن رضایی، علی شمخانی، رحیم صفوی با اعضای قرارگاه جلسه اضطراری گرفتند تا در این خصوص تصمیمگیری شود. در جلسه تصمیم به باز پسگیری شد. تیپ 11 امیرالمومنین(ع) مهران در مقابل دشمن مقاومت کرده بود و اجازه نداده بود کمربندی مهران اشغال شود، این خبر خوبی بود، زیرا اشغال کمربندی باعث قطع ارتباط ایلام به خوزستان بود. بعد از جلسه قرار شد رحیم صفوی، محمد باقری، اصغر کاظمی و من به مهران عزیمت کنیم و از نزدیک وضعیت را ببینیم تا تصمیم گیری شود. از قرارگاه خاتمالانبیاء(ص) تا مهران 560 کیلومتر راه بود. پس از جلسه حرکت کردیم و 7 ساعت در مسیر بودیم تا به مهران و قرارگاه تیپ امیرالمومنین(ع) رسیدیم. بررسی وضعیت، نیاز منطقه و اقدامات مورد نیاز بحث شد و به قرارگاه بازگشتیم.
عراقیها جشن مفصلی گرفتند، 400 گلوله در بغداد شلیک کردند و صدام به فرمانده لشکر 17 زرهی نشان شجاعت داد. تبلیغات کردند که نیروهای طلایی صدام مهران را فتح کردند. عراق به سرعت اقدام به ایجاد موانع، احداث خاکریزها و کانالهای ضد خودرو، ضدنفر، میدانهای مین و سیمهای خاردار در منطقه مهران کرد. ماموریت بازپسگیری مهران به سپاه واگذار شد، سپاه نیز همان یگانهایی که در فاو درگیر بودند را راهی مهران کرد. لشکر 5 نصر، لشکر10 سیدالشهدا(ع)، لشکر 17 علیابن ابیطالب(ع)، لشکر11 امیرالمومنین(ع)، تیپ 21 امام رضا(ع)، لشکر 25 کربلا ، لشکر 27 محمدرسولالله(ص)، لشکر41 ثارالله، تیپ زرهی 38 ذوالفقار به مهران آمدند و در دهم تیرماه 1365 عملیات کربلای 1 را با رمز یا ابوالفضل العباس(ع) با اقتدار انجام دادند و علاوه بر بازپسگیری شهر مهران و مناطق اشغالی بخشی از مناطقی که قبل از تهاجم در دست عراق بود هم آزاد شد. موفقیت در عملیات کربلای 1، پایان استراتژی دفاع متحرک ارتش بعث عراق و آغاز امیدواری برای رزمندگان اسلام بود. شناسایی دقیق، سرعت عمل در انتقال یگانهای رزم، حفاظت عملیات، اقدامات و فعالیتهای مهندسی و استفاده مناسب از زرهی سپاه، عوامل مؤثر در این عملیات بود. در عملیات کربلای 1 منطقهای به وسعت ۱۷۵ کیلومترمربع از خاک ایران و مناطق مرزی عراق شامل شهر مهران و روستاهای اطراف آن، جاده دهلران – مهران – ایلام، ارتفاعات حساس و سرکوب قلاویزان، نمهکلانبو و دو پاسگاه مرزی آزاد شد. تسلط بر قلاویزان به معنی کنترل بخش مهمی از مناطق و عقبههای دشمن بعثی از جمله شهرهای بدره و زرباطیه بود که در دید و تیررس قوای خودی قرار گرفت. در این عملیات، ۱۲۱۰ نفر از نیروهای دشمن اسیر شدند.