بهروزرسانیِ آرمانها
انقلاب اسلامی ایران به طور اساسی مولود شرایطی بود که تحولات ساختاری جامعه را در تمامی عرصهها و قلمروها تحت تأثیر قرار داد. این انقلاب در عین داشتن اهداف دینی و سیاسی، نگاه خاصی به علم، فرهنگ و اقتصاد داشته و تا کنون اقدامات فراوانی در این خصوص انجام داده است.
انقلاب اسلامی ایران به طور اساسی مولود شرایطی بود که تحولات ساختاری جامعه را در تمامی عرصهها و قلمروها تحت تأثیر قرار داد. این انقلاب در عین داشتن اهداف دینی و سیاسی، نگاه خاصی به علم، فرهنگ و اقتصاد داشته و تا کنون اقدامات فراوانی در این خصوص انجام داده است. از جمله اقدامات آن، تلاش برای تولید ثروت از دانش و جامۀ عمل پوشاندن به عبارت «اقتصاد منهای نفت»، تلاش برای افزایش فضاها و سطوح آموزشی، علمی و تحقیقاتی با استفاده از طراحی اسناد متعدد، نظیر نقشۀ جامع علمی کشور و ترویج فرهنگ اسلامی- ایرانی کرده است. از آنجا که غرب همیشه بر آن بوده است که مشکلات و تهدیدهای فراوانی را برای ما ایجاد کند و مانع دستیابی به چشماندازهای تدوین شده شود، در نتیجه انقلاب اسلامی وظیفۀ سنگینی در پیادهسازی این راهبردها و به روزرسانی آنها در دهۀ پنجم دارد تا بتواند با سرعت و قدرت بالاتر علیه استکبار جهانی، به پیشرفتهای عالی علمی، اقتصادی و به خصوص فرهنگی نایل شود و خود را به عنوان بزرگترین صادرکنندۀ انقلاب در جهان معرفی کند. در این مقاله، به کوششهای صورت گرفته در دهههای اخیر در زمینه پیشرفتهای علمی، اقتصادی و فرهنگی پرداخته شده و نگاه آیندهنگری انقلاب به چشماندازها، برنامهها و راهکارهای موجود در مقابل چالشهای پیش رو در دهه پنجم بررسی شده است.
الف) راهبردهای انقلاب اسلامی در نگاه به اقتصاد
نگاه پیشین و دغدغۀ امروز
دغدغه و مشکلات اقتصادی در دوران پس از انقلاب، از مسائل جدّی پیش روی دولتهای پیشین و کنونی بوده است. مثال بارز این مطلب، شروع فشارهای اقتصادی و تحریمها از سال 60 است؛ به طوری که در سال 68 ، آیتالله خامنهای در اوایل دوران رهبری خود در مصاحبهای این مشکلات را پیشبینی و خطرات ناشی از آن را به مسئولان وقت گوشزد کردند. به همین دلیل، در سالهای بعد، مباحث مربوط به کاهش وابستگی اقتصاد کشور به فروش نفت مطرح شد که به «اقتصاد منهای نفت» شهرت گرفت که ظاهراً تبدیل به آرزویی نسبتاً دستنیافتنی شده است. امروزه یکی از اهدف اصلی انقلاب، پوشاندن جامۀ عمل به این آرزوی دیرین است (اتکای اقتصاد کشور به تولیدات غیرنفتی) که انجام آن به دلایل مهم ذیل، بیش از پیش ضروری به نظر میرسد.(عباسی، 1394)
1. وابسته بودن نفت به سیاستهای بینالمللی و کمپانیهای بزرگ متعلق به جامعۀ استکبار؛ امروزه سرنوشت این مادۀ ارزشمند در دست صاحبان اصلی آن نیست و قیمتگذاری و نوسانات آن توسط سازمانهای دیگری تعیین میشود.
2. درآمد حاصل از این ثروت خدادادی در مسائل غیر ضروری نظیر وارادات بیرویّه صرف میشود؛ در حالی که این پول متعلق به همۀ مردم است و بایستی صرف عمران و آبادی و ساخت زیربناهای ماندگار در کشورشان شود.
3. دور شدن از پیشرفت واقعی در علم و صنعت در مقایسه با سایر کشورهای جهان به دلیل وابستگی شدید به فروش ذخایر نفتی.
4. وابستگی کامل بودجۀ کشور به نفت.
راهبردها و چشماندازها در دهه پنجم انقلاب اسلامی و تلاش برای اصلاحات ساختاری
همانطور که اشاره شد، اجرای طرح اقتصاد منهای نفت، از الزامات ضروری بوده و راهکارهایی بدین منظور برای سال جاری و همچنین سالهای آتی برنامهریزی شده است(همان). محورهای اصلی این رویکردها عبارتند از:
1. فضاسازی عمومی و ترغیب عموم مردم به خصوص تولیدکنندگان و کارگران برای رشد تولید ملّی؛
2. تأکید بر محیط کار، جامعۀ کارگری و آموزش کارگران؛
3. تأکید بر صادرات غیر نفتی؛
4. تولید ثروت از دانش و استفاده از فنّاوریهای نوین، حرکت به سوی اقتصاد دانشبنیان و توجه خاص به تجاریسازی یافتههای تحقیقاتی؛
5. استفاده از انرژیهای جایگزین نظیر انرژی هستهای.
راهبردهای مذکور نیز بارها توسط حضرت آیتالله خامنهای تأکید شده و اکنون با توجه شرایط حساس کشور، اجرای سریع آن حیاتی به نظر میرسد.
ب) راهبرد انقلاب اسلامی در نگاه به علم
1. تأثیر انقلاب اسلامی بر توسعه علم
دین اسلام با فریضه شمردن علم و علمآموزی از یک سو و استقلالطلبی از سوی دیگر، ارزشهایی را در جامعۀ ایران ایجاد کرد که عملاً فراهمکنندۀ رشد علمی بود. انقلاب اسلامی مبدء تحولات اجتماعی زیادی شد و هویت اسلامی آن مروّج علم و علمآموزی شد(فرهادیان، 1391). در حقیقت؛ انقلاب اسلامی ایران هویت دینی دارد و در نتیجه، رویکرد انقلاب نسبت به علم و فنّاوری را باید تا حدودی در نگاه دین اسلام به علم جستجو کرد(شجاعی زند،1383). در اسلام راجع به علم تأکید و توصیۀ بسیار شده است؛ شهید مطهری میفرماید: «هر علمی که به حال اسلام و مسلمین نافع است و برای آنها لازم است، آن را باید از علوم دینی شمرد و اگر خلوص نیت داشته باشد و برای خدمت به اسلام و مسلمین آن علم را تحصیل نماید، مشمول اجر و ثوابهایی که در تحصیل علم گفته شده هست».
یکی از شعارهای اصلی مردم در تظاهرات منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، استقلال بود که در قالب استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی مطرح میشد. یکی از معانی و دلایل کلمه استقلال در این شعار، توسط استاد مطهری چنین بیان شده است: «دنیای امروز بر پاشنۀ علم میگردد و اصولاً بدون علم نمیتوان جامعهای غنی، مستقل، آزاد و عزیز و قوی به وجود آورد»(فرهادیان، 1391). به عبارت دیگر؛ یکی از اهداف استقلال، استقلال علم و نهادهای علمی است. انقلاب اسلامی تلاش کرد تا فرهنگ علمی را در میان مردم و دانشگاهیان نهادیه کند؛ زیرا با پدید آمدن فرهنگ علمی در سطح جامعۀ ایرانی، حرکت به سوی علم و فنّاوری به صورت فردی و اجتماعی پیگیری میشود. جنبۀ فردی به کوششهای افراد برای دستیابی به علم و فنّاوری اشاره دارد و در جنبۀ اجتماعی، منظور حرکتهای گروهی است که در قالب نهاد برای به دست آوردن علم و فنّاوری رخ میدهد.(همان)
در سالهای پس از انقلاب، نهادهایی همچون نهضت سوادآموزی تأسیس شد تا به ترمیم بافت بیسواد جامعه بپردازد. از سوی دیگر، با تصویب اصل ۳۰ قانون اساسی، تحصیلات رایگان تا پایان دورۀ متوسطه جزء حقوق هر ایرانی قرار گرفت که دولت موظف به تأمین آن بود. طبق آمار منتشره، درصد باسوادی در ایران از حدود ۵۲ درصد در سال ۱۳۵۷ به حدود 90 درصد در سال ۱۳۹۰ رسیده است(حسینی خامنهای، 1390). تحصیلات دانشگاهی نیز در سالهای پس از انقلاب با رشد در مقاطع مختلف روبهرو بوده است؛ تعداد کل دانشجویان کشور در سال ۱۳۵۷، ۱۷۵ هزار و ۶۷۵ نفر بود که این رقم در سال ۸۹ به سه میلیون و ۷۹۰ هزار و ۸۵۹ نفر و تا دی ماه سال ۱۳۹۰ به چهار میلیون و ۱۱۷ هزار و ۲۰۸ نفر رسید(فرهادیان، 1391). همچنین پس انقلاب اسلامی، برنامههای وسیعی برای افزایش رشد علم و پژوهش نظیر ایجاد نهادهای علمی و مشوّقهای تحصیلی تدوین و اجرا شد. این نهادها شامل طیف گستردهای از اجتماعات علمیاند؛ از جمله: دانشگاهها، انجمنهای علمی، پژوهشگاهها، مراکز تحقیقاتی دولتی و غیر دولتی، کتابخانهها، باشگاههای علمی و... . هر کدام از این نهادها، جدای از آنکه مستقیم یا غیر مستقیم با علم و فنّاوری در پیوند بودند و صرف نظر از اینکه مالی، نظارتی، هماهنگکننده، آموزشی یا ارتباطیاند، به دستیابی اجتماعی به علم و فنّاوری یاری رساندند. از طرف دیگر، برگزاری جشنوارههای علمی همچون جشنوارۀ بینالمللی خوارزمی، جشنوارۀ جوان، جشنوارۀ شیخ بهایی، المپیادهای گوناگون علمی، جشنوارۀ رازی و... تأثیرات شگرفی در رشد علمی و ایجاد انگیزه در دانشگاهیان داشتند. نتیجۀ تمامی تلاشهای مذکور، منجر به رشد علمی کشور در تمامی زمینهها شد. برای مثال، امروزه ایران دوازدهمین کشور برتر در حوزۀ فنّاوریهای نانو محسوب میشود(فرهادیان، 1391). بر اساس دادههای پایگاه اسکوپوس، در سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ رتبۀ بینالمللی تولید علم ایران از ۴۸ به ۱۶ ارتقا پیدا کرده است. همچنین بر اساس مدارک نمایه شده در پایگاه آی.اس.آی، جایگاه ایران از ۴۹ در اولین سال بررسی به ۲۱ در آخرین سال بررسی ارتقا یافته است(دهقانی، 1394). همچنین مؤسسۀ ساینس متریکس نرخ رشد تولیدات علمی در ایران را 11 برابر نرخ متوسط رشد علم در جهان اعلام میدارد و ایران را دارای بالاترین رشد در میان همۀ کشورهای جهان قلمداد میکند.(کمیسون انجمنهای علمی ایران، 1396)
2. دیدگاه انقلاب اسلامی در نگاه به علم در آینده
هر نظام سیاسی باید بتواند افقهای دورتر را ببیند و برای وقایع آن برنامهریزی کند. امروزه تأکید بر مطالعات آینده در حوزۀ آموزش عالی به سبب اهمیت راهبردی علم، دانش و فنّاوری در چشمانداز آیندۀ جهانی است. لذا غفلت از آیندۀ انقلاب اسلامی در حوزۀ علم و دانش و عدم برنامهریزی مناسب برای چشماندازههای مطلوب، هزینه و صدمات غیر قابل جبرانی را در پی خواهد داشت. تاکنون توجهات ویژهای برای این مهم اندیشده شده است که از جملۀ آنها نامگذاری دهۀ چهارم انقلاب به عنوان دهۀ عدالت و پیشرفت و جایگاه علم و فنّاوری در آن، تهیه سند چشمانداز بیست ساله و تدوین نقشه جامع علمی کشور است. از جمله اسناد جامع تدوین شده در این خصوص میتوان به موارد ذیل اشاره کرد(دانشگاه تحصیلات تکمیلی و فنّاوریهای پیشرفته، 1396):
سند اسلامی شدن دانشگاهها؛
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش؛
سند جامع توسعۀ هوافضای کشور؛
سند راهبری علوم و فنّاوریهای شناختی؛
سند ملی علوم و فنّاوریهای سلولهای بنیادی؛
سند ملی گیاهان دارویی و طب سنّتی؛
سند نقشه جامع علمی کشور.
در این میان، مهمترین سند تدوینشده، سند جامع علمی کشور است که در سال 1389 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. در این سند، چشماندازها و راهبردها در خصوص اولویتهای علم و فنّاوری، راهبردهای کلان توسعه، نحوۀ پشتیبانی از این اولویتها و نحوۀ نظارت و ارزشیابی آن مشخص شده است. برای مثال موارد ذیل به عنوان اولویتهای علمی در علوم پایه و فنّاوری عنوان شده است(سند نقشۀ جامع علمی کشور، 1389):
اولویتهای علمی در فنّاوری: فنّاوری هوافضا، فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، فنّاوری هستهای، فنّاوریهای نانو و میكرو، فنّاوریهای نفت و گاز، فنّاوری زیستی، فنّاوریهای زیستمحیطی.
اولویتهای علمی در علوم پایه: ماده چگال، سلولهای بنیادی و پزشکی مولكولی، گیاهان دارویی، بازیافت و تبدیل انرژی، انرژیهای نو و تجدیدپذیر، رمزنگاری و كدگذاری، علوم شناختی و رفتاری.
در علوم انسانی و معارف اسلامی: مطالعات قرآن و حدیث، كلام اسلامی، فقه تخصصی، اقتصاد، جامعهشناسی، علوم سیاسی، حقوق، روانشناسی، علوم تربیتی و مدیریت مبتنی بر مبانی اسلامی، فلسفۀ ولایت و امامت، اخلاق كاربردی و حرفهای اسلامی، سیاستگذاری و مدیریت علم، فنّاوری و فرهنگ، زبان فارسی در مقام زبان علم.
یکی از روشهای توسعۀ علمی، شناسایی ظرفیتهاست. مراد از ظرفیت، کلیۀ داشتههای بالقوه و بالفعل و بهرهگیری کافی از آنهاست که بستر شکلگیری آیندۀ مطلوب را فراهم میکند. مناسبترین مکان برای شکلگیری این بستر دانشگاههاست. دانشگاههای ایران بایستی بر اساس استانداردهای علمی دنیا باشند و بایستی بتوانند توان پاسخگویی به نیازهای انقلاب را در آینده داشته باشند. بنابر این، باید برنامهای برای فهم و چگونگی پاسخگویی به نیازهای انقلاب برای دانشگاهها تعریف شود(رضاپور و فتاحیان، 1396). موارد ذیل میتواند بخشی از راهبرد و آیندهنگری برای این مهم در دانشگاهها باشد(دانشگاه تربیت مدرس، 1396):
ایجاد محیط یادگیری پویا و خلاق و پرورش برای مدرّسان، پژوهشگران و كارآفرینان؛
دستیابی، حفظ و توسعۀ جایگاه پژوهشی و افزایش سهم تولیدات علمی دانشگاه در سطح ملی، منطقهای و بینالمللی؛
افزایش تولیدات علمی دانشگاه و كسب فنّاوریهای نوین از جمله: ریزفنّاوری، فنّاوری زیستی، اطلاعات و ارتباطات، زیستمحیطی، هوافضا و هستهای و کاربردی کردن و تجاریسازی دستاوردهای علمی و پژوهشی؛
بهبود مستمر مدیریت اجرایی و علمی دانشگاهی؛
فراهم آوردن امكانات و تجهیزات سختافزاری و نرمافزاری روزآمد؛
ارتقای همكاری با مراكز علمی- فرهنگی در سطح ملی، منطقهای و بینالمللی؛
فراهم آوردن منابع مالی پایدار؛
تحقق فرهنگ و معارف اسلامی، تقویت فضایل اخلاقی و ایمان، اشاعۀ روحیۀ ایثار و امید به آینده بر پایۀ قرآن، مكتب اهل بیت(ع) و ارزشهای انقلاب اسلامی؛
بازنگری و بهبود نظام جامع پژوهشی دانشگاه و برنامهریزی پژوهشی متناسب با نیاز جامعه.
ج) انقلاب اسلامی در نگاه به فرهنگ
بدون تردید انقلاب اسلامی در درجه اول، انقلابی فرهنگی بود كه در مقابل فرهنگ وارداتی غرب ایستاد و چهره نامأنوس این فرهنگ را كه نتیجهای جز استثمار و عقبماندگی جهان سوم نداشته است، آشكار ساخت. از زمان انقلاب اسلامی، دشمنان در تلاشاند با بهرهگیری از شیوهها و ابزار گوناگون از جمله رسانه و تهاجم فرهنگی، به طور مداوم و به انحای مختلف به مقابلۀ فرهنگی با این نهضت الهی بپردازند. امروزه نبرد شکل دیگری به خود گرفته که در اصطلاح به آن نبرد نرم گفته میشود. نبرد نرم؛ یعنی نبرد به وسیلۀ ابزارهای فرهنگی، نفوذ، دروغ، شایعهپراکنی و دیگر ابزارهای پیشرفتۀ ارتباطیای که در دهۀ قبل وجود خارجی نداشت و امروز وجود دارد. در نتیجه، در نظر گرفتن شیوههای نبرد نرم دشمن برای بررسی راهبردها و شیوههای نرم رسانهای و فرهنگی دشمن علیه انقلاب اسلامی برای محافظت از فرهنگ اسلامی- ایرانی، واجب و ضروری به نظر میرسد.(نجاتی منفرد و همکاران، 1396)
1. صدور فرهنگ انقلاب اسلامی
یکی از دستاوردهای ارزشمند انقلاب در منطقه و جهان، صدور انقلاب اسلامی است. این مسئله بارها توسط امام خمینی تأکید شده و اظهار نظرهای فراوانی در این خصوص داشتهاند. ایشان در ابتدای انقلاب فرموند: «ما به تمام جهان تجربههایمان را صادر میکنیم و نتیجۀ مبارزه و دفاع با ستمگران را بدون کوچکترین چشمداشتی، به مبارزان راه حق انتقال میدهیم و مسلماً محصول صدور این تجربهها، جز شکوفههای پیروزی و استقلال و پیاده شدن احکام اسلام برای ملتهای دربند نیست». انقلابی که بر پایۀ مایههای فکری و فرهنگی نضج گرفته و رشد یافته، به جهت احساس رسالت انقلابی و وظیفۀ شرعی و انسانی که برای خود میبیند برای نشر و ترویج اندیشههای خود اقدام خواهد کرد و این مفهوم؛ یعنی صدور انقلاب، صدور افکار و اندیشههایی که انقلاب اسلامی بر اساس آنها و برای آنها صورت گرفته، کسب استقلال و آزادی با تکیه بر اسلام است. البته این نکته حائز اهمیت است که منظور از صدور، کشورگشایی نیست. امام خمینی(ره) در جایی دیگر، به منظور جلوگیری از هرگونه برداشت غلط از معنای صدور انقلاب فرمودند: «معنی صدور انقلاب ما این است که این بیداری اسلامی در همۀ ملتها ایجاد شود و صدور انقلاب با زور و کشورگشایی نیست، بلکه در پرتو اسلام و اخلاق اسلامی است». راهکارها و چشماندازهای ذیل میتواند بخشی از برنامۀ صدور و گسترش فرهنگ انقلابی- اسلامی در دهۀ پنجم انقلاب باشد(سالار، 1386):
دعوت و تبیین مفاهیم و معارف اسلامی در جهان؛
معرفی و تبیین فرهنگ و تمدن ایرانی و انقلاب اسلامی؛
ارائۀ طرح و فراهم آوردن زمینههای گفتگوی تمدنها و فرهنگها؛
تقویت وحدت امت بزرگ اسلامی؛
معرفی چهرۀ اصیل تشیّع و احیای فرهنگ اهل بیت(ع)؛
ترویج و گشترش زبان و ادبیات فارسی.
د) انقلاب اسلامی و چالشها و تهدیدهای پیش رو
بدون شک هر کشوری پس از هر انقلابی که در آن صورت میگیرد، با چالشهایی مواجه میشود و انقلاب ایران نیز مستثنا نیست. انقلاب اسلامی را آسیبهایی از درون و بیرون تهدید میكند كه میتواند منجر به افول آن شود. مشكلات همراه و درون انقلاب، «آفت»های انقلاب و مشكلات بیرون انقلاب، «موانع» انقلاب شناخته میشوند. یكی از راهبردهای دشمن برای براندازی انقلاب، تضعیف رهبری و كم اهمیت جلوه دادن جایگاه آن است. مقابله با اصل نظریۀ ولایت فقیه نیز از شگردهای دشمنان انقلاب است. تا وقتی خدشهای به این اصل وارد نیامده، براندازی انقلاب ناممكن خواهد بود. از این رو، دشمنان انقلاب نسبت به این اصل مترقی قانون اساسی، تشكیك و حملات خود را متوجه اساس ولایت فقیه كردند. از طرف دیگر، دشمنان انقلاب، انقلابیگری را به هرج و مرج معنا میكنند تا راهی برای شماتت انقلابیون داشته باشند؛ در حالی كه انقلابیگری، یعنی حفظ روحیۀ عصیان نسبت به زشتیها و اخلاق ناپسندی كه موجب سقوط انسان و اجتماع در ورطۀ خودخواهی و ابتذال و پشت پازدن به اصول میشود. بدین روش، قصد تضعیف اندیشه و روحیۀ انقلابی را دارند. از چالشها و تهدیدهای دیگر پیش رو، میتوان به وجود روحانیت متحجر و مقدسنما و روحانینمایان، ابتذال فرهنگی، ترویج ملیگرایی در برابر اسلامخواهی، مهاجرت استعدادهای علمی و سرمایهداران به خارج از کشور، اختلافافكنی بین شیعه و سنّی و مخالفت با اسلام ناب با عنوان آزادی و دمکراسی اشاره کرد. علاوه بر آنچه ذکر شد، موضوعات ذیل نیز میتواند به عنوان چالش در نظر گرفته شود که سبب تهدید انقلاب اسلامی شده، آمادهسازی برای مقابله با آنها ضرروری به نظر میرسد(پایگاه بصیرت، 1393):
خروج از سادهزیستی و گرایش به اشرافیگری؛
اختلاف و تضعیف دستگاهها و قوای کشور؛
رخنۀ فرصتطلبان و افراد غیر صالح در مراکز قدرت؛
ترویج قومیتگرایی؛
ایجاد حاکمیت دوگانه؛
نابرابری اجتماعی؛
تحریمهای بینالمللی؛
غلبۀ ما نمیتوانیم بر ما میتوانیم.
هـ) جمعبندی
انقلاب اسلامی ایران تأثیرات زیادی در بیداری مسلمانان جهان و احیای باورهای دینی داشته است. این انقلاب در عین داشتن اهداف دینی و سیاسی، نگاه خاصی به علم، فرهنگ و اقتصاد اسلامی داشته و خواهد داشت. در این میان، مشکلات و چالشهای متعددی وجود دارد. از مشکلات و دغدغههای نظام میتوان به مشکلات اقتصادی و وابستگی اقتصاد به نفت، تحریمها، محدودیتهای علمی موجود و تهاجمات فرهنگی نام برد. به همین دلیل برای هر حوزه، به طور جداگانه، تدابیری نظیر تدوین طرح تحول آموزش و پژوهش، تهیه سند جامع علم و فنّاوری و همچنین نقشۀ جامع علمی کشور اندیشیده شده است تا بتوان در مقابل همۀ این چالشها واکنش مناسب نشان داد. غرب، همیشه بر آن بوده است که از انقلاب اسلامی ایران چهرهای متجاوز ترسیم کند و در نتیجه، مشکلات و تهدیدها و چالشهای فراوانی را برای ما ایجاد کرده که از مهمترین آنها جنگ نرم است. این نبرد به صورت رسانهای است. استکبار جهانی با راهاندازی روزنامهها، شبکههای رادیویی و تلویزیونی متعدد سعی دارد اعتقادات دینی و اعتماد به نفس علمی و استعدادهای جوانان را تضعیف کند. لذا با توجه به اهمیت موضوع، میبایست با اتکا به آرمانهای امام راحل و رهبری انقلاب، دستورالعملهای تدوین شده را دنبال کرد تا امکان قدرتمند شدن و صدور انقلاب اسلامی بیش از پیش فراهم شود.
منابع
پایگاه بصیرت(1393). «انقلاب اسلامی؛ دستاوردها، چالشهای پیش رو و رسالت کنونی ما». اخبار ویژه. شناسۀ مقاله: ۲۶۴۳۲۸.
حسینی خامنهای، ع.(1390). روشنای علم؛ مروری بر بیانات حضرت آیتالله العظمی خامنهای پیرامون دانش و تولید علم. مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی.
دانشگاه تحصیلات تکمیلی و فنّاوریهای پیشرفته(1396). «اسناد علمی مربوط به دانشگاهها». قابل دسترس در: http://en.kgut.ac.ir
دانشگاه تربیت مدرس(1396). «چکیدهای از اهداف دانشگاه و راهبردهای آن در علم و فنّاوری». قابل دسترس در: http://modares.ac.ir
دهقانی، م.ج.(1394). «جدول 15 سال رشد علمی ایران در دنیا؛ مقایسۀ رتبهها در 2 پایگاه». خبرگزاری مهر.
رضاپور، ح. و م.ح. فتاحیان(1396). «آیندۀ انقلاب اسلامی و قدرت نرم آموزش عالی». مطالعات انقلاب اسلامی، ش 49: 5-74.
سالار، م.(1386). «انقلاب اسلامی و صدور ارزشهای فرهنگی». اندیشه انقلاب اسلامی، ش 5.
سند نقشۀ جامع علمی کشور(1389). تهران: دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
شجاعی زند، ع.(1383). «نقش و عملکرد دین در وضعیت انقلابی». مجله جامعهشناسی ایران: 66-۲۸.
عباسی، م.ب.(1394). «تدبیر و اندیشههای راهبردی به قدمت سه دهه؛ گزارشی از بیانات و اقدامات امام خامنهای(مدظلهالعالی) برای قطع وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی». پایگاه اطلاعرسانی بصیرت. شناسۀ مقاله: ۲۷۸۸۳۵.
فرهادیان، م.ح.(1391). تأثیر انقلاب اسلامی بر توسعۀ علم و فنّاوری در ایران. اندیشکدۀ راهبردی تبیین.
کمیسیون انجمنهای علمی ایران(1396). «گزارش رئیس دانشگاه شهید بهشی در خصوص پیشرفت علمی ایران». برگرفته از: http://isacmsrt.ir
نجاتی منفرد، ع.؛ م.ر. کمالی، و ک. دلخوش(1396). «بررسی راهبردهای رسانهای و فرهنگی دشمن در نبرد نرم علیه انقلاب اسلامی از منظر حضرت امام خامنهای(مدظلهالعالی) - بخش اول». خبرگزاری فارس.