فراتر از یک موزه
مقاله «موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس؛ نوآوریها و فناوریها» در کتاب مجموعه مقالات ارائه شده در کنفرانس سال 2017 کمیته بینالمللی موزههای نظامی شورای بینالمللی موزهها ICOMAM منتشر شد. این مقاله بهطور مشترک توسط مجتبی عبادی فتح، مسئول امور بینالملل موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و میثم عبدلی، پژوهشگر حوزه موزهداری در کنفرانس کمیته بینالمللی ICOMAM که در سپتامبر سال 2017 در شهر کوبلنز آلمان با حضور موزهدارانی از بیست کشور جهان از جمله هلند، انگلیس، آمریکا، اسپانیا، نروژ، بلژیک و... برگزار شد، ارائه شده بود. متن ذیل ترجمه بخشی است از این کتاب که اخیرا توسط انتشارات ارتش فدرال آلمان (Bundeswehr) به چاپ رسیده است.
در جهان امروزی و با ظهور روزافزون فناوریها شاهد تغییرات بسیاری در حوزههای گوناگون هستیم. یکی از حوزههایی که در چند سال اخیر نفوذ فناوری و ظهور فناوریهای جدید باعث تغییرات زیادی در آن گردیده دنیای موزههاست. در این رقابت فناوریک، موزهها تلاش دارند تا از حوزههای جذاب دیگر همچون سینما، بازیهای کامپیوتری و... عقب نمانند و بتوانند همسو با آنها به جلو حرکت کرده و مخاطبین خود را از دست ندهند.
میتوان گفت که اکثر موزههای ایران رویکردی سنتی نسبت به ارائه و معرفی آثار موزهای خود دارند؛ اما چند سالی است که برخی از موزهها از فناوریهای مدرن استقبال کرده و در تلاش هستند تا با استفاده از این فناوریها تعامل بیشتری را با جامعه و مخاطبین خود برقرار کنند. یکی از اولین موزههایی که در ایران به صورتی گسترده از فناوریهای موزهای استفاده کرد موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. این موزه که در ارتباط با موضوع انقلاب اسلامی در سال 1979 و سپس جنگ هشت ساله ایران و عراق در فاصله سالهای 1980 تا 1988 است تلاش دارد تا با بهرهگیری از پیشرفتهترین تجهیزات و فناوریهای روز به ارائه مفاهیم و ایدئولوژی مربوط به مقاومت و دفاع مقدس بپردازد.
حجم استفاده از فناوریهای دیجیتال در این موزه به گونهای است که میتوان این موزه را حلقه واسط میان نسل موزههای سنتی و موزههای مدرن تصور کرد. پیش از موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، در فضای موزهای ایران استفاده از فناوری معنای چندانی نداشت. اما اهمیت حفظ و انتقال دستاوردهای دفاع مقدس برای جمهوری اسلامی ایران به گونهای بود که این موزه را با جدیدترین فناوریها و در کلاس جهانی احداث نمود.
این موزه با زیربنایی بالغ بر 22 هزار متر مربع در سال 2010 افتتاح گردیده است. این موزه را میتوان به طور کلی به سه بخش تقسیم کرد؛
بخش اول را میتوان فضای باز این موزه دانست که در آن ادوات و تجهیزات نظامی همچون انواع گوناگون تانک و ادوات زرهی و موشک به نمایش درآمده است. در فضای باز این موزه به غیر از نمایش این ادوات نظامی، با استفاده از فناوری نورپردازی و لیزر به بازآفرینی صحنههایی از این جنگ بر روی آب نمای دریاچه وسط این موزه پرداختهاند. در این فضا جشنوارهای از نور، با 16 میلیون طیف رنگی، آب و آتش فراهم شده تا هر شب به تناسب زمان، بزرگترین فستیوال نوری ایران در آنجا بر پا شود. برای اجرای این نمایش بزرگ، در داخل دریاچه موزه صد فواره آب با چیدمان یک دایره به قطر 30 متر و با ارتفاع 15 متردر 256 متر برای نمایش لیزری طراحی شده است. نور، لیزر و صدا در میان این فوارههای بلند فضای منحصر به فردی را پیشکش بازدیدکنندگان موزه میکند. فضایی که با استفاده از 44 دستگاه مهساز شرایطی را برای بیننده به وجود میآورد که تا به حال شاهد آن نبوده است. داستان نورافشانی موزه در جایی به اوج خود میرسد که پر قدرتترین لیزرها در مناسبتهای مختلف تصاویر و نوشتههای آن زمان را بر روی رشتهکوههای البرز به نمایش میگذارد. جایی که در فاصله 20 کیلومتری موزه قرار دارد! در مجموع 18 موتور تولید نورلیزر با فناوری OPSL با ترکیب رنگهای قرمز، آبی، سبز و زرد که از جدیدترین انواع فناوری لیزر در جهان است، این مجموعه را کامل میکند. این سیستم قابلیت ساخت تصاویر ثابت و متحرک و نوشتار متنی بر روی سطوح ثابت و پردههای ایجاد شده در کنار ایجاد سایر جلوههای رویایی را داراست.
بخش دوم موزه، تالارهای هشتگانه آن میباشد. در تمام این تالارها از چندرسانهایها و فناوریهای روز موزهای مطابق با طرح مفهومی سالنها استفاده گردیده است که نگاه مختصری به فناوریهای هر تالار میاندازیم.
نام تالار اول آستانه است که در آن از نمایشگرهای صنعتی، کیوسک اطلاعرسانی لمسی، ویدئو وال، ویدئوپروژکتورهای عریض، نورپردازی محیطی، پروژکتورهای مخصوص پخش بر روی سطوح منحنی و نیز پخش صداهای سخنرانیهای امام، تیراندازی و موسیقی اضطرابآوراستفاده شده است.
نام تالار دوم حیرت و حقانیت است که همانند تالارهای دیگر این مجموعه بیشتر از فناوری و مدیاهای مختلف برای نمایش مفاهیم و موضوعات استفاده کرده است. بزرگترین تصاویر متحرک (انیمیشن) نمایش داده شده در موزه که گویای هجوم ارتش عراق در سال 1359 است در این سالن دیده میشود. این تصویر به طول 35 متر و با استفاده از ده ویدئو پروژکتور به تصویر درآمده است.
تصاویر آوارگان ناشی از جنگ با فناوری ویترای بین شیشهای ارائه شده است. از فضاهای دیگر این سالن اتاقی با نام اتاق بمباران است که فیلمی هفت دقیقهای از بمباران و حمله هوایی ارتش عراق به یکی از محلات تهران به نمایش گذاشته شده و تلاش دارد با استفاده از بک پروجکشن نیم دایره و ایجاد لرزش زیر پای بازدیدکننده و صدای گوشخراش انفجار بمبها، خوف و وحشت ناشی از این حملات هرچه ملموستر احساس شود.
نام تالار سوم دفاع است که در آن نیز از نمایشگرهای دیواری استفاده گردیده است و با تصاویر و فیلمهایی در ارتباط با نقش رسانههای کشورهای دیگر در این جنگ آغاز میشود و سخنرانیهایی از بنیانگذار جمهوری اسلامی در آن ارائه گردیده است. يك ديوار منحني ال اي دي به طول 44 متر حضور همه جانبه مردم ايران براي دفاع از كشور را به تصوير ميكشد. بخش دیگری که در این سالن قرار دارد دو سنگر گرم و سرد است که با تجهیزات گرمایشی و سرمایشی تداعیکننده سرما و گرمای سخت مناطق غربي و جنوبی ایران است.
نام سالن چهارم مقابله و آرامش است که در آن با استفاده از ابزارها و تجهیزات گوناگون فرآیند مهندسی جنگ و طراحی عملیاتها به نمایش در آمده است. این تالار با نمایش نیروهای عراقی بر روی پردهای مه مانند آغاز میشود که با نزدیک شدن به این تصویر سربازان عراقی حالت دفاعی به خود میگیرند. همچنین در این سالن با استفاده از لایت باکس و نمایشگرهای صنعتی به ارائه شناسنامه 19 عملیات این جنگ و انواع عملیاتهای آبی، خاکی، هوایی و جنگ نفتکشها پرداخته شده است. بخش دیگری از این سالن اختصاص به روایت جنگ با صدا و تصویر شهید آوینی و به شیوه هولوگرام (روایت 7 دقیقهای از جنگ) اختصاص پیدا کرده است. پرده حساس به حرکت دست (پرده نقالی) از دیگر بخشهای این سالن به شمار میآید.
نام پنجمین تالار شهادت است که از طریق چندین پروژکتور صحنههای عزاداری رزمندگان در این جنگ و صحنههایی از حرم امام حسین(ع) به تصویر کشیده شده است. در این سالن تلاش بر این بوده که با ابزارهای مختلف نقش و تاثیر مذهب در جنگ را برای مخاطب به نمایش درآورند. در بخش دیگری از این سالن با استفاده از چندین نمایشگر و ویدئو پروژکتور استفاده ارتش عراق از سلاحهای شیمیایی و همچنین موضوع تفحص شهدا پس از جنگ و زندگی اسرای ایرانی در زندانهای عراق به مخاطب ارائه میگردد.
نام تالار ششم پیروزی است که در آن با استفاده از نمایشگرها و تصاویر گرافیکی به بررسی چند عملیات نظامی مهم پرداخته شده و همچنین شادی مردم پس از پیروزیها با استفاده از نمایش فیلم و تصاویر گرافیکی به نمایش گذاشته شده است.
نام تالار هفتم سرانجام است که بر روی یکی از دیوارهای آن مکان اقامت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران با نوری متمرکز نمایش داده شده است. در بخش دیگری از این سالن با استفاده از هولوگرام تعدادی از دستاوردهای علمی، نظامی و هستهای ایران به نمایش گذاشته شده است.
بخش سوم موزه، پانورامایی عظیم در بخش جنوب شرقی این مجموعه است که مساحتی حدود 4500 دارد. این پانوراما گنبدی با قطر حدود 40 متر و ارتفاع 27 متر دارد و در آن روایت مبارزه و دفاع، اشغال و آزادسازی شهر خرمشهر با ترکیبی از نقاشی، نور، صدا و حرکت به نمایش درآمده است. این پانوراما در سه طبقه ساخته شده است و با استفاده از حدود پنجاه دستگاه ويدئو پروژكتوركه در بخش زيرين آن قرار گرفته است فيلمی به صورت 360 درجهای پخش میگردد. تجربهای شبیه به یک جنگ واقعی در زیر گنبد. از بخشهای دیگر این پانوراما میتوان به ماکت سهوجهی و نمایشگرهایی لمسی اشاره نمود که بازدیدکنندگان میتوانند با جستجو در اسناد، فیلمها و عکسهای آن به اطلاعات مورد نظر در ارتباط با این جنگ دست پیدا کنند.
یکی دیگر از بخشهای مهم موزه، دیسپچینگ یا مرکز راهبردی تجهیزات تالارهای موزه است. در موزه دفاع مقدس تهران حدود 3500 دیوایس در بخشهای مختلف وجود دارد. علاوه بر این 213 مانیتور نیز موجود است که مطالب و تصاویر دوران هشت سال جنگ را به نمایش میگذارند. این قسمت کنترل تمامی تجهیزات هر یک از تالارها را بر عهده دارد. در این تالارها همانند سیستم بدن، میلیونها کابل مورد استفاده قرار گرفته است تا اطلاعات هشت سال دفاع مقدس را به نمایش بگذارد.
بهرهگیری از سامانههای هوشمند نظارتی (BMS و CCTV) و همچنین بهرهگیری از یک پایگاه داده (دیتاسنتر) مجهز و پر ظرفیت برای ذخیره کردن و حفاظت اطلاعات و اسناد این جنگ اعم از عکس، فیلم، مالتی مدیا، مدارک و اسناد، و دستگاههای راهنمای صوتی (Audio Guides) از دیگر امکانات این موزه است.
در پایان باید اشاره کرد استفاده از زیرساختهای دیجیتال در این موزه، امکان بهروز رسانی و تغییر محتوا را فراهم آورده است که این موضوع تجربه جدیدی از بازدید موزهای را در ایران رقم زده است.