وحدت در عین کثرت
این حدیثی است از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) که در سمت راست عرش الهى نوشته شده است: «ان الحسین مصباح الهدى و سفینه النجاه»؛ به درستى که حسین(علیه السلام) چراغ هدایت و کشتى نجات است»
ائمه (ع) اگرچه نور واحد هستند و همگی چراغ هدایت، اما شرایط زمانه باعث میشد تا جنبهای از شخصیت آنان تجلی پیدا کند و به فعلیت برسد و در نتیجه مظهر یک اسم از اسمای الهی گردند. موقعیت و شرایط امام حسین (ع) یک شرایط ویژه بود. در آن شرایطی که بنی امیه توانسته بود با تبلیغات مسموم چهره اسلام را واژگون و مسخ نماید، امام (ع) توانست هم اسلام را از نابودی نجات بخشد و هم تمام ابعاد اسلام واقعی را در عمل برای جهانیان ترسیم نماید و به نمایش بگذارد و در واقع راه نجات و هدایت را برای انسانها وبشریت در همهی زمانها تجسم بخشد. از اینرو، واقعه عاشورا و امام حسین (ع) چراغ راهی شد که در پرتو آن حقیقت جویان جهان در تمام زمانها میتوانند خود را از گمراهی و ظلمات و تاریکیهای جهل و نادانی نجات بخشند و از گرداب حوادث به سلامت به ساحل نجات بار یابند.
سیدالشهدا (ع) با بنیانگذاری فرهنگ عاشورا در پی نجات آدمی از نادانی وحیرت گمراهی است. او برای نجات مردم، هرگونه سازشکاری را که ازطرف مصلحتاندیشان ارایه میشد، به شدت رد کرد. پیام عاشورا، ایستادن در برابر جاهلیت همۀ اعصار و قرون است، جاهلیتی که پلیدیگستر است و جانها را افسرده میکند و جسمها را به ذلت میکشاند، چه مسلمان باشی ، چه یهودی و یا مسیحی. چه مسلمان باشی و شیعه و چه مسلمان باشی و چه سنی، یا حتی دین نداشته باشی و انسان باشی که امام حسین(ع) خطاب به سپاه دشمن فریاد برآورد: اگر دین ندارید لا اقل آزاده باشید. از این رو مخاطب اربعین انسان است.
در اربعین، چهل روز از آخرین طلوع طلعت حسینی میگذرد و تاریخ در حقیقت خود، بر مدار طلوع و غروب خورشید خون رنگ عاشورا حرکت میکند. حیات بشری از عظمت و بزرگی این داغ سر خم کرده و زمین حیران از این مصیبت، به تقدیر تلخ خود مینگرد و حقیقت پایههای بلند و استوار خود را در عمق جان انسانها محکم ساخته است.
چهل روز گذشته است و کاروان حسینی به مقصد رسیدهاند؛ خورشید بیزوال عاشورا در میانه آسمان ایستاده است و فصلی تازه از روییدن را نظاره میکند. اینک حرکت حسینی به بلوغ رسیده و نهال سبزی که حسین (ع) در کربلا بر زمین نهاد، چنان شاخ و برگ داده که کاخ تفکر یزیدی، در سایه آن نابود گشته است.
الگوطلبی و اسوهخواهی یکی از تمایلات انسان است و تعالیم دین با توجه به این بعد از واقعیت وجود انسان و برای پاسخگویی صحیح و دقیق به این نیاز درونی بشر، الگوهای مورد نیاز آدمی را به او ارایه میدهد. پیامبران و ائمه اطهار(ع) اسوههای انسانند و اباعبدالله الحسین (ع) و صف کربلاییان، نمونۀ ملموس این الگوهای مورد نیاز بشریت، پایداری یاد و خاطرۀ این صالحان و شایستگان در جامعۀ انسانی راهنمای بشر برای نیل به هدایت و سعادت است.
درست به همین دلیل است که هرگز نباید راهپیمایی بزرگ اربعین را تنها حرکتی شیعی یا حتی اسلامی نامید، چون ارزشهای وجودی امام حسین (ع) ودرسهای ماندگار عاشورا انسانیت را مورد خطاب قرار میدهد و به سوالهای او پاسخ میدهد، سرگشتگیهایش را مرهم میشود و برای خستگیهایش آرامش به ارمغان میآورد؛ خستگیهایی ناشی ازظلم و استکبار و تجاوز و تعدی.
حجت الاسلام والمسلمین دکتر خانمحمدی؛ انسان شناس میگوید: «حضور اهل سنت، مسیحیان و حتی بی¬دین¬ها همراه با شیعیان در روز اربعین، آیین پیاده¬روی را جهانی کرده است. شخصیت و شعارهای امام حسین علیه¬السلام، شعارهای جهانی است. امام حسین علیه¬السلام شعارهایش را بر بیانات همگانپسند بار کرده است. از نظر امام حسین علیه¬السلام بیعت با ظالم، ذلت است. امام حسین علیه¬السلام شعارش را مبتنی می¬کند بر اصول همگان¬پذیر. امام حسین علیه¬السلام می¬فرماید: عقلای عالم از من ذلت را نمی-پذیرند، عقل¬های ناب و بی¬شائبه ذلت¬پذیری را از من قبول نمی¬کنند، وجدان¬دارها و باعزت¬ها و جوانمردها از من ذلت را نمی-پذیرند. انسان¬های کریم به مسلخ می¬روند و کشته می¬شوند ولی ذلت نمی¬پذیرند. خلاصه و محتوای قیام امام حسین علیه¬السلام ذلت¬ناپذیری است.»
از منظر انسان¬شناسی در مناسک زیارت اربعین، زائر به دنبال همدلی (Empathy) با امام حسین علیه¬السلام است. یعنی وقتی شخصی به زیارت می¬رود و پیاده¬روی می¬کند، به دنبال این است که امام حسین علیه¬السلام را درک کند. در جستجوی این است که امام حسین علیه¬السلام چه کسی بود و برای چه چیزی قیام کرد، و حادثه عاشورا به چه دلیل اتفاق افتاده است، تا بتواند خود را به جای او بگذارد، و یا خود را به جای حضرت قاسم علیه¬السلام و حضرت علی اکبر علیه¬السلام تصور کند.
همه در حال حرکت هستند، این حرکت از مرقد امیرالمومنین علیه¬السلام که نماد عدالت است، شروع میشود و به کربلا که نماد شهادت است، میرسد. پس می¬بینیم حرکت از عدالت شروع و به شهادت ختم می¬شود. در این ایام قومیت فراموش می¬شود. عجم و عرب فراموش می¬شود. آنها خادم¬الحسین(ع) می¬شوند و بقیه زائرالحسین(ع)، پس مفاهیم تغییر می¬کند.
پدیده اربعین، طلیعه ظهور است و ظرفیت جهانی شدن دارد و خود به خود جهانی میشود. اربعین بزرگترین منبر بیانی و تبلیغی تاریخ بشریت است. در راهپیمایی اربعین نه تنها بزرگترین جمعیت متراكم در یك زمان گرد هم میآیند؛ بلكه متنوعترین جمعیت هم هستند. فرصتی برای اینکه بدانیم چگونه در پرتو انسان هر زمان؛ یعنی انسانیت هر زمان، دكترینهای انسانساز و جامعهپرداز اباعبدالله(علیه السلام) را بازآفرینی كنیم و فهم حسین( ع ) در زمانهای متعدد و هر زمان خاص را برای تغییر و تحول بنیادین انسانیت به کار بگیریم. چرا که امام حسین(علیه السلام) در واقعهی عاشورا به دنبال ارائه معماری و ساختن بنای سبك زندگی جهانی برای انسان بوده است.
مالخاز سونگیو لاچفیلی کشیش گرجستانی میگوید: «من یک مسیحی و پیرو حضرت عیسی (ع) هستم، اما فکر میکنم امام حسین (ع) درسهای زیادی برای من دارد. تجربه من از پیاده روی نجف تا کربلا یکی از عمیقترین تجربههای معنوی من بوده است. تأثیر اربعین یک تأثیر معجزه آساست که دارد جهان را به سمت بهترین راهی که میتواند برود میبرد. من با همین لباس در اربعین شرکت میکردم و تمامی شرکتکنندگان با من مثل خودشان برخورد میکردند و مرا میپذیرفتند. در پیاده روی اربعین هر کس هر چیزی که داشت برای من میآورد و آن حس نوعدوستی و مهمانپذیری برای من خیلی جالب بود. من نه از بستگان آنها بودم و نه حتی از جامعه و مذهب آنها؛ اما آنها این گونه مرا پذیرفتند و مهماننوازی و مهربانی از خودشان نشان دادند که این از ابعاد برجسته اربعین است. من معتقدم اربعین، موتور تولید امید است. اگر ما در مسیر نجف تا کربلا میتوانیم با هم مهربان باشیم چرا در مسیر تهران تا تفلیس نتوانیم با هم مهربان باشیم و به هم عشق بورزیم؟»
دکتر کریس هیوئر اسلامشناس و اندیشمند مسیحی اهل ایرلند است. او استاد الهیات مسیحی و مطالعات اسلامی است که در حوزه مسلمانان بریتانیا، روابط مسلمانان و مسیحیان تحقیق و تدریس میکند. از آثار او میتوان به کتابی به نام «شناخت اسلام» اشاره کرد.او میگوید: «طیف وسیعی از مردم از الگوی امام حسین(ع) الهام گرفتهاند؛ از گاندی گرفته تا مارتین لوتر کینگ و نلسون ماندلا. این یک اصل اساسی دینی است که شخصیتهای بزرگ، تنها به جامعه خودشان تعلق ندارند بلکه چون بنده خدا هستند، متعلق به همه بشریت هستند. حسین(ع)، قهرمان کربلا، مورد توجه زنان و مردان حقیقتجو در هر زمان و هر مکانی بر روی زمین است. اربعین بزرگترین گردهمایی دینی سالانه در جهان است. در این مسیر طولانی، عدهای از ارادتمندان از زائران با غذا، نوشیدنی و کمکهای اولیه استقبال میکنند و مکانهایی برای استراحت و خواب در اختیار آنها میگذارند و این همه در فضایی معنوی، صلحآمیز و هماهنگ انجام میشود.»
رود خونی که از شهیدان کربلا بر صحرای طف جاری شد، فرات حقیقتی شد که جرعه¬نوشان عزت و آزادگی را از هر مذهب و مسلک و هر دین و آیین به قدر تشنگی سیراب کرد. در این مسیر از نخستین مسیحی حقجویی که رویاروی یزید در کاخ سبز بر او شورید تا در عصر ما، کم نیستند مسیحیانی چون جرجی زیدان، جرج جرداق و ده¬ها مسیحی حقجوی دیگر که حقیقت ناب همه ادیان راستین را در اهل بیت پاک پیامبر صل الله علیه و آله و سلم، و در صحرای خونین کربلا یافته¬اند و در این¬باره آثاری پدید آورده¬اند.
آنتوان بارا، آن مسیحی عاشقی است که سال¬های بسیار از دوران جوانی خود را صرف تحقیق و بررسی پیرامون زندگی و قیام امام حسین علیه السلام کرده است. او پس از سالیان بسیار پژوهش و مطالعه در منابع مختلف تاریخ اسلام، دست به نگارش کتابی زده است که در نوع خود و از زبان یک مسیحی بی¬نظیر است. کتاب «حسین در اندیشه مسیحیت» اولین بار در سال 1978 به رشته تحریر درآمد، اما نویسنده از آن تاریخ به بعد و در اثر مطالعات بیشتر، به آن افزود و چاپ چهارم آن را چندی پیش منتشر کرد، این کتاب تاکنون به 17 زبان ترجمه شده و در 5 دانشگاه نیز برای دوره¬های تکمیلی کارشناسی ارشد و دکتری مورد تأیید قرار گرفته است و قرار است چاپ چهارم آن به زودی به فارسی ترجمه و منتشر شود. او خطاب به یاران امروز امام حسین(ع) میگوید: «امروز بر شما فرض است که با امانتداری کامل، خروش حسین علیه السلام در روز عاشورا را به تمام جهانیان برسانید و این امانت¬داری لازمه¬اش تعمق در ارکان و معنویت حرکت انقلابی او و بسنده نکردن به یک سری اعمال ظاهری و ظواهر مربوط به واقعه عاشورا می¬باشد.» گردهمایی زائران حسینی در اربعین شهادت سید و سالار شهیدان(ع) بزرگترین تجمع در تمام تاریخ است؛ تجمعی که شماره افراد حاضر در آن از میلیونها نفر نیز بیشتر گزارش شده است. با نگاهی به اخبار منتشر شده از گوشه گوشه جهان، میتوان دریافت که ذوق و اشتیاق برای حضور در این اجتماع عظیم، عالمگیر شده است و این کنگره عظیم معنوی از حرکتی شیعی به اقدامی انسانی تغییر هویت داده است؛ به نحوی که فعالان راهپیمایی اربعین در عراق که موکبداران و میزبانان و میهماننوازان و نیز راهپیمایان هستند، فقط پیروان مذهب شیعه را در بر نمیگیرد و حتی اهل سنت دوستدار اهل بیت(ع) با بصیرت بسیار، نتایج مهم سیاسی ـ اجتماعی این حرکت را دریافتهاند و در آن شریک شدهاند.
از سویی دیگر شرکت مشاور رییس جمهور روسیه، نما یندهی کنگره آمریکا، سفیر بولیوی در بغداد، اسقفهای بلندمرتبه کاتولیک و ارتدوکس، کشیش مسیحی، روحانی اهل سنت، مردم ایزدیمذهب، هنرمندان غیرمسلمان، فعالان اجتماعی، سیاسیون، اهل فرهنگ و استادان دانشگاه و... از کشورها و ادیان و مذاهب مختلف در راهپیمایی اربعین در چند سال اخیر، خبر از این میدهد که راهپیمایی اربعین توانسته است یک گردهمایی آزاد از تفکرات و اندیشههای مختلف برای حمایت از آزادیخواهی و استکبارستیزی باشد.
این اجتماع به خودی خود ظرفیتی عظیم را برای دیپلماسی عمومی ایجاد کرده است که از طریق آن میتوان پیام عاشورا و قیام امام حسین(ع) و نیز حقایق مربوط به مذهب انسانساز تشیع را به درستی تبیین نمود و با بسیاری از توطئهها و خدعههای جهان سلطه از استکبار و صهیونیسم تا وهابیت و منافقین، در اسلامهراسی، ایرانهراسی و شیعههراسی به مقابله پرداخت والبته توحیدیان وحقیقت جویان را به هم نزدیک کرد.
بیژن خاکشور، کارشناس فرهنگ و دین یهود، میگوید: «دو ماه محرم و صفر و به خصوص مراسم اربعین، درک متقابل ادیان از یکدیگر و وحدت ادیان در برگزاری یک مراسم دینی و قومی را به نمایش میگذارد. بارزترین نمونه همزیستی مسالمت آمیز ادیان زمانی است که میبینید یهودیان در محرم و صفر پرچم سیاه امام حسین(ع) را بر سر در منزل یا محل کسب خود نصب میکنند و در دو ماه محرم و صفر، حتی اگر اعیاد دینی یهود با این ایام تلاقی کند، از شادیها میکاهند، جشنی برگزار نمیکنند و همراه با جامعه اکثریت حرمت این دو ماه را نگه میدارند. رهاورد اجتماعی و عمقی مراسمی همچون راهپیمایی اربعین، این است که برخی افراد در یک نقطه مشترک یک کار درست مشترک انجام میدهند. این همان وحدت کلمهای است که امام خمینی نیز بارها در سخنان خود به آن اشاره کرده و معتقدند رمز پیروزی همان وحدت کلمه است.»
پیادهروی اربعین جاکندگی هویتهای خرد و تلاش برای رسیدن به یک هویت کلان و برجسته است. نوعی «وحدت در عین کثرت»؛ آداب رسوم مختلف، نژادها و پرچمهای مختلف، زبانها، لهجهها و فرهنگهای متفاوت جمع شده و در یک آیین تبدیل به یک کل هویتی میشود که به سمت حرم امام حسین(ع) حرکت میکند و در پی آن است که جهانی زیباتر وآرامتر و عادلانهتر بیافریند. جهانی که در آن جایی برای ظلم به بشر با هر آیین ومسلکی، باقی نگذارد و زمینه ظهور منجی عالم بشریت شود.