تئاتر و تاریخ یکصد ساله مقاومت
مجید امرایی کارگردان، مدرس تئاتر، دکترای دراماتراپی و عضو موسس اتحادیه جهانی دراماتراپیWADT است؛ او همچنین مدیر عامل انجمن نمایشدرمانی ایران و سه دوره عضو هیات مدیره انجمن تئاتر خیابانی ایران بوده است. امرایی دبیر «جشنواره تئاتر موزهای بهمن» بوده که در ایام دهه فجر امسال در فضای موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد. با او گفتگویی داشتهایم درباره تئاتر موزهای و جزئیات این جشنواره.
اساسا کارکرد جشنواره تئاتر موزهای چه بوده است و این جشنواره چه نسبتی با تاریخ به عنوان وجه غالب کارکرد موزه برقرار میکند؟
مدیریت مجموعه موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به این باور رسیدند که از هنر برای معرفی آثار موزه بهره بگیرند که این نکته بسیار مهم و مثبت است. در پس هر اثر موزهای یک فرهنگ نهفته است که این فرهنگ در تاریخ و زمان مشخصی پاسخگو بوده است، یعنی در یک زمان مشخصی جامعهپذیری داشته است.
هرچه جامعه به سمت جلو میرود نیاز به توضیح و ثبت و ضبط بیشتر رویدادهای تاریخی نیز وجود دارد، زیرا همه آنها در حافظه موزهای نمیماند، بخشی از آن به عنوان ادبیات شفاهی سینه به سینه منتقل می شود.
به اعتقاد بنده این جشنواره تئاتر موزهای میتواند آن بخشی از ادبیات شفاهی باشد که آثار موزهای را به مخاطب معرفی کند و داستانها، حکایات، روایات و آنچه که مربوط به فرهنگ گذشته ما است را در پس آثار در موزهها ببینیم، آنچه که به عنوان ادبیات شفاهی مطرح است و میتواند در قالب کلام و اجرای نمایشها به مخاطب منتقل شود.
اینکه احساس نیاز شده جشنوارهای تحت عنوان جشنواره تئاتر موزهای برگزار شود، میتواند آن بخشی از ادبیات شفاهی باشد که در پس آثار موزه ای است و دیگر نیاز نیست کسی آن را تعریف کند و یا درباره آن توضیح دهد. به جهت اینکه در تئاتر موزهای کار نمایشی و تصویرسازی در زمینه معرفی آثار وجود دارد، برای مخاطب جذابیت دارد و بهتر میتواند رویدادهای تاریخی را بفهمد.
آیا در دیگر کشورها این نوع نمایش اجرا میشود؟
در دیگر کشورها تئاتری تحت عنوان تئاتر موزهای نداریم اما آثاری نمایشی تولید میشود که بیشتر با محوریت و معرفی آثار موزهای است و آثار تاریخی، قهرمانیها و سلحشوریهایشان را در دفاع از سرزمینشان معرفی میکنند. به عنوان یک گونه مستقل در دیگر کشورها وجود ندارد اما به عنوان یک شیوه مواجهه با مسائل تاریخی تئاترهای زیادی وجود دارد که مفاهیم را برای مخاطب منعکس میکند و این نوع نمایش در دیگر کشورها مرسوم است.
به طور کلی تئاتر با انقلاب و دفاع مقدس چه ارتباط و نسبتی را برقرار کرده است؟
هنر چنان ظرفیت بالایی دارد که میتواند به دلیل زنده بودنش تمام مسائل پیرامون یک جامعه را منعکس کند. ما کشوری هستیم که طی ۴۰ سال گذشته رویدادها و اتفاقات بسیاری را تجربه کردهایم به عنوان مثال پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ و جنگ هشت ساله دفاع مقدس سوژهها و موضوعات متنوعی را در بر میگیرد که میتواند در قالب بازیهای نمایشی و اجرای تئاترها به مخاطب منتقل شود.
جوانان امروز شاید در پسزمینه ذهنشان تصویری از گذشتهی تاریخی کشور نداشته باشند و این نمایشها میتوانند آنچه که در گذشته اتفاق افتاده را به مخاطب انتقال دهد، یعنی در حقیقت میتواند یک فرهنگ دفاعی با رویکرد تاریخی را سینه به سینه منتقل کند.
ایده برگزاری این جشنواره از کجا نشات گرفت؟
اتاق فکر معاونت فرهنگی موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تصمیم گرفته بودند که چنین جشنوارهای برگزار شود و لطف داشتند و بنده را دعوت کردند تا به عنوان دبیری جشنواره فعالیت کنم. به جهت زمان کوتاهی که داشتیم این جشنواره کمی عجولانه برگزار شد که امیدوارم در دورههای بعد منسجمتر برگزار شود و فراخوانها زودتر منتشر شود، زیرا گروهها نشان دادند علاقهمند به حضور در این نوع جشنوارهها هستند.
گروههای حرفهای زیادی در جشنواره امسال حضور پیدا کردند، امیدوارم در سالهای آینده نیز در قالب تئاترهای محیطی و تئاترهای صحنهای بتوانیم این جشنواره را برگزار کنیم.
درباره کیفیت آثار نمایشی راه یافته به جشنواره بگویید.
به جهت مدت زمان کوتاهی که داشتیم شاید شش اثر از ۱۸ اثری که در بخش مسابقه حضور داشتند، آثاری نزدیک به ایده ما بودند. ایده ما معرفی آثار موزهای، سلحشوریها، قهرمانیها و فداکاریها در جهت مقاومت و ایستادگی یکصد ساله مردم ایران در برابر ظلم بود.
اما آثاری که به طور کامل خواسته ما را برآورده کند کم بود و آن هم به جهت زمان کوتاهی بود که گروهها در اختیار داشتند. امیدوارم بتوانیم این جشنواره را در همه موزهها برگزار کنیم و موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس دبیرخانه دائمی آن را داشته باشد تا در همه موزهها این جشنواره برگزار شود.
چه تعداد نمایش درخواست شرکت در جشنواره داشتند و اجراها به چه صورت بود؟
حدود ۱۷۰ گروه متقاضی حضور در جشنواره بودند و نهایتا 30 اثر به عنوان آثاری که میتوانند در جشنواره نهایی حضور داشته باشند تایید شدند، اما در نهایت ۱۸ نمایش به بخش نهایی و مسابقه راه پیدا کردند، این ۱۸ نمایش سه اجرا داشتند و طبق جدول زمانبندی شده مکان اجرای خود را انتخاب کردند، البته مکان بخشی از اجراها را نیز ما مشخص کردیم؛ برخی در محل مسقف و یا باز موزه اجرا داشتند.
آثاری که امسال در این جشنواره حضور داشتند به جهت زمانبندی حداکثر زمان اجرای آنها ۱۵ دقیقه بود و حضور حداکثر سه بازیگر در هر اثر در نظر گرفته شده بود و بیشتر تمرکز بر تصویری بودن آثار بود. امیدوارم این ۳ نکته برای دورههای بعد نیز رعایت شود. جشنواره تئاتر موزهای با توجه به اینکه اولین دورهاش بود به خوبی مورد استقبال قرار گرفت و مخاطبان و علاقهمندان زیادی برای مشاهده اینگونه آثار از خود رغبت نشان دادند.
داوری آثار شرکت کننده در این جشنواره به چه صورتی انجام شد؟
در مرحله اول طرح و ایده اصلی آثار دیده شد و در مرحله دوم فیلمها توسط سه نفر بررسی شد و در مرحله سوم اجرای نمایشها در بخش مسابقه مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت برگزیدگان مشخص شدند.
محتوای نمایشها با توجه به نگاهی که اشاره کردید چگونه بود؟
محتوای نمایشها متعدد و متنوع بود اما محوریت و شعار امسال جشنواره تئاتر موزهای تاریخ یکصد ساله مقاومت و ایستادگی مردم ایران در برابر ظلم و ستم بود.
نقش موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را در شکلگیری تئاتر موزهای چگونه میبینید؟
باید همان جایگاه پیش روی خود را داشته باشد و موزه به جهت مرکزیت در حوزه دفاع، تنوع آثار و بخشهای مختلف و فضای محیطی میتواند مرکزیت را بر عهده بگیرد و دبیرخانه دائمی داشته باشد و تیمی تحت عنوان گروه سیاستگذاری که بتواند همه قضایا را به یک وحدت رویه برساند، فعالیت کند.
گروهها نشان دادند برای حضور در جشنواره تمایل زیادی دارند، از اینرو میتوانیم در تاریخ و زمان مشخص این جشنواره را برگزار کنیم که به نظر بنده اردیبهشت و یا شهریور میتواند زمان خوبی برای برگزاری سالانه این جشنواره باشد.